«Ամենալավն ու բարին»

Իսկ երբևէ մտածե՞լ եք, որ մի ամբողջ տարի առողջ ու երջանիկ եք ապրում հենց միայն այն պատճառով, որ ձեր ծննդյան օրը բոլորը առողջություն ու երջանկություն են մաղթում: Ես նախկինում երբեք լուրջ չէի վերաբերվում այդ շնորհավորանքներին: Չէի հավատում, որ ծննդյան բարեմաղթանքները կարող են ճակատագրական լինել: Այ օրինակ. բոլորը ցանկանում են ամենալավն ու բարին: Ո՞րն է ամենալավը: Կամ ո՞վ է որոշում` դա՞ է ամենալավը, թե՞ էլ ավելի լավ կարող է լինել: Բարին: Ո՞րն է բարին: Միայն Տերը գիտի:
Մեծացա ու հասկացա, որ առավել կարևոր է, թե ինքս ինձ ինչ կմաղթեմ: Դա հենց ամենադժվարն է: Երևի որ ծննդյան հրաշքի մեջ հակասություն չառաջանա, որ իսկապես առողջ ու երջանիկ լինեմ, ու դեռ մի բան էլ ավելի: Որովհետև սկզբում բաղձալի երազանքի իրականացում էի տենչում, իսկ հետո խորապես զղջում, աղաչում, որ այն հանկարծ չկատարվեր: Չէր կատարվում: Գիտե՞ք, թե ինչու: Ախր բոլորը միաձայն առողջություն ու երջանկություն էին մաղթել ինձ: Իսկ իմ ուզածը հակառակն էր: Դե, իհարկե, հետո էր պարզվում, որ հակառակն էր:

Երբ փոքր էի, շատ էի վախենում այն մարդկանցից, որոնք թեյը կամ սուրճը առանց շաքարավազի էին խմում: Ինձ միշտ թվում էր, թե նրանք աշխարհի ամենասառնասիրտ, ամենադաժան, ամենաստոր մարդիկ պետք է լինեին:

Հոգնած տուն եմ շտապում ու մտածում: Մտածում եմ անավարտ մնացած ցանկություններիս մասին: Հիշում եմ այն ամենն, ինչ կուզեի, բայց չեմ ուզում: Չեմ ուզում, որովհետև ուզածս իմ դուրը չի գալու: Խնդիրն այն չէ, որ ես ամեն ինչ ունեմ: Ուղղակի իմ ոչ մի ուզածի մեջ այլևս զգացմունք չկա: Չկա սեր, չկա հուզմունք, չկա, հասկանում եք, ոչ մի զգացմունք չկա: Հազարավոր ցանկություններ քարացել են ներսումս ու այդ խորքից դուրս գալ հրաժարվում են: Չէ, սա անուն չունի:
Ուղղակի նախկինում ես ուրիշ կերպ, օդի ու ջրի պես էի երջանկության ձգտում: Ես այնքան էի նստել ու մտածել երջանկության մասին, որ այդ մտքից հիվանդ էի դարձել...

Իսկ հիմա հոգնել եմ հեքիաթներով ապրելուց: Հոգնել եմ այդ երջանկության ետևից վազելուց, ես ուղղակի լուռ ուզում եմ երջանիկ լինել, առանց ձևականությունների, առանց պայմանականությունների, առանց բարդությունների, առանց կորուստների ու ցավերի: Այդպես հնարավոր չէ՞: Ես ախր շատ բան չեմ խնդրում... Երջանկություն. մի հասարակ բառ է, առանձնապես ոչ մի էական նյութ ու ձև չունի, բայց առանց նրա ես ես չեմ, իսկ ես վաղուց արդեն ես չեմ, ես վաղուց արդեն ուրիշ մեկն եմ, ես այն անհոգ աղջիկը չեմ, որը թքած ուներ, թե վաղն ինչ կլինի: Չէ՛, ես թքած չունեմ... Հոգնել եմ, ես մինչև երկինք հոգնել եմ... Հրաշքների չեմ հավատում, ես վաղուց արդեն ոչ մի բանի չեմ հավատում, ես իմ կարիքն ունեմ, այն աղջկա կարիքը, որն ուրախ էր, որը չգիտեր անգամ, թե երջանկությունն ինչ է, ես ինձ եմ ուզում, երբ դեռ չէի սիրել...

Ու պատահեց իմ կյանքում այնպես, որ կտրուկ դադարեցի թեյ խմելուց, իսկ սուրճը դարձավ դառը, իսկ զգացմունքային էությունս վերածվեց սուրճի մրուրի նմանող մռայլ մի պատկերի, որը հետո սառը ջրով լվանում են: Իմ ներսում էլ սառը մի գետ սկսեց հոսել, ու այնքան ցուրտ էր, որ սառեց շուտով:

Հիմա ես վախենում եմ ինքս ինձանից: Վախենում եմ, որովհետև ես այսպիսին չեմ եղել: Վախենում եմ, որովհետև կյանքն անչափ սիրող աղջիկն անտարբեր դառնալու իրավունք չուներ: Իսկ սա անտարբերություն է, աշխարհի ամենասառնասիրտ, ամենադաժան, ամենաստոր անտարբերությունը: Եթե մի պահ կրկին փոքր լինեի, հաստատ կատեի ինձ:

Հիմա ես վախենում եմ իմ սեփական ցանկություններից: Վախենում եմ, որովհետև եթե հանկարծ ծննդյանս օրը մարդիկ որոշեն ինձ առողջություն, երջանկություն, ամենալավն ու բարին չմաղթել, իմ երազանքները կսկսեն իրականանալ... Իսկ ո՞վ գիտի` որն է ավելի լավ: Ո՞վ գիտի` որն է բարին: Միայն Տերը:

Երկա՜ր երազած...

Ձմեռն էլ եկավ... Կարծում եք` նկարագրելու եմ օդի սառնությո՞ւնն ու հարաբերական խոնավությո՞ւնը: Չէ: Հերիք է... Իմ հոգու գունապնակը արծաթ չի ներկվելու, այլևս երբեք: Դեկտեմբեր: Չեմ սիրում դեկտեմբերը: Ներսումս թաքնված ու վաղուց մոռացված ձմռան սառցե բեկորներն ամեն թափվող ձյան հետ հիշեցնում են հին դեկտեմբերների տխուր ցրտաշունչը... Բայց ո՛չ այս տարի:
Ձմռան սառը արևի չջերմացնող լուսաշողերը ստիպում են կարոտալի հայացքով մտովի վերստեղծել երբեմնի երջանիկ գարունները: Ինձ նոր ու երկար սպասված կյանքի մշտավառ զարթուցիչ է հարկավոր, որ կարողանամ վեր կենալ ու վանել ձմեռը ինձնից, որ արթնացնեմ սրտումս անթեղված զգացմունքները...
Ձմեռն էլ եկավ... Սիրով, ջերմությամբ լցվելու ու երազանքներն իրականացնելու ժամանակն է... Շուտով Ամանորն է` ձմեռվա հեքիաթային գիշերը: Թող կատարվի այն, ինչ շարունակ սահում է մեր աչքի առջև` մի քիչ իրական, մի քիչ պատրանքի նմանող, որ հայտնվում է ու հանգիստ չի տալիս: Թող կատարվի... Երկա՜ր երազած... 

Ցած իջնող ձյունասպիտակ փաթիլների հետ երկինքը հրաշքներ է շաղ տալիս: Ձմռան քամին նոր մեղեդի է նվագում, իսկ պատուհանների սառած ապակիների վրա ձմեռը մի կաթնագույն հեքիաթ է հյուսում ու ձյուներանգներ կերպավորում: Գիշեր է` ճերմակաթույր գիշեր:
Ժպտալու ու խորը շունչ քաշելու, նոր կյանք սկսելու ժամանակն է: Մի քիչ իրական, մի քիչ պատրանքի նմանող... Իմ ներսում հանգրվանած, բայց վաղուց մոռացված ձմռան սառցե բեկորներն ամեն թափվող ձյան հետ հալվում են, գնում, կորչում... Հին դեկտեմբերների խստաշունչ թախիծը նահանջում է, պարտվում... Աստղաձև փաթիլները պար են բռնում օդում ու վերակառուցում աշխարհը արծաթափայլ երազներով...
Թող կատարվի այն, ինչ շարունակ սահում է մեր աչքի առջև` մի քիչ իրական, մի քիչ տեսիլի նմանող, որ պատկերվում է ու հանգիստ չի տալիս: Թող կատարվի... Երկա՜ր երազած... 

ՎԵՐԻՆ ԵՐՈՒՍԱՂԵՄ

- Հա՜ննա: Հրաշալի անուն է: Իսկ ի՞նչ է այն նշանակում,- հարցրեց բարձրահասակ երիտասարդը, որի հետ երեք օր էր, ինչ ծանոթացել էի:
- Եբրայական ծագում ունի, նշանակում է «Աստծո բարեհաճություն»: Տատիկս է ինձ այդ անունը տվել, նա աստվածապաշտ կին էր:
- Աստված չկա, նրան մարդիկ են հորինել: Ի՞նչ է, դու հավատո՞ւմ ես Աստծուն:
- Ես այս կյանքում հենց միայն Աստծուն եմ հավատում:
Զարմացավ, իսկ ես լռեցի: Երդվյալ անհավատ-աթեիստի հետ վիճելն անմտություն կլիներ: Օրեր անց քաղաքավարի «ճանապարհեցի» նրան: Պատճառաբանություն չհնարեցի. չեմ ուզում և վերջ: Ես կտրուկ եմ ու համարձակ. այրում եմ կամուրջները, մարդկանց մնաս բարով եմ ասում, հեռանում եմ անվերադարձ: Սերը չպետք է ցավ պատճառի: Ցավոք մի ամբողջ կյանք պահանջվեց, որպեսզի հասկանայի այս պարզ ճշմարտությունը:
Նախկինում ես էլ չէի հավատում Աստծո գոյությանը: Կամ էլ հավատում էի, բայց ոչ ամբողջ հոգով: Նախկինում կարծում էի, թե դժբախտ եմ, չէի ուզում ապրել, ատում էի կյանքը:
Արդեն տասը տարի էր, ինչ ապրում էի միայն Աստծուն հավատալով ու Նրան Գերագույն Տեր համարելով: Տասը տարի առաջ, ցավոք, մեղանչել էի, հետո խորապես զղջացել: Հավատիս զորացման ճանապարհին գիտակցեցի մեղքերիս ողջ ծանրությունը, ու, փառք Աստծո, անդունդը գլորվելու փոխարեն ոտքի կանգնեցի... Այս անծայրածիր տիեզերքում Տերը սիրում էր ինձ...

***

Աստծո տասը պատվիրաններից առաջին երկուսը խախտել էի...
1. Ես եմ քո Տեր Աստվածը, ինձանից բացի այլ աստվածներ չպիտի լինեն քեզ համար:
2. Վերևում` երկնքում, ներքևում` երկրի վրա, և երկրի խորքի ջրերի մեջ եղած որևէ բանի նմանությամբ քեզ կուռքեր չպիտի կերտես:
Միակ և ամենակալ Աստծուց բացի ինքս ինձ համար մեկ այլ աստված էի հնարել: Կործանող սիրուց կուրացած` նրան կուռք էի դարձրել ու երկրպագում էի, կյանքս զոհ բերում նրան...
Սխալներս ծովի մակերևույթից վերև-վերև էին բարձրացել, ես խեղդվում էի: Սրբացրել էի, նրան աստվածային շնորհներ վերագրել, դարձրել աստվածների աստվածը:
Բայց... Հրդեհվեց, փոշիացավ: Կանաչը սևացավ. իմ ստեղծած այգին մոխիր անթեղեց: Մեն-մենակ կանգնել էի անզոր, բայց... Հրդեհ: Ես արտասվեցի: Կրակը բոցավառվեց ու մահ սպառնաց, այրեց հոգիս: Չփրկվեց... Տունը հողին հավասարվեց. իմ դրած քարերը փլատակների վերածվեցին: Ավերված ու կործանված: Երկինք նայեցի:
- Նրան աստված էիր կարգել: Բարձր ու վեհ էիր պատկերացրել: Մթությունը կլուսավորվի, որպեսզի տեսնես, թե իրականում ով է քո ստեղծածը...
Այնքան կատարյալ թվացող թերին իր իրական դեմքով կանգնեց իմ առջև: Նրա վեհ կերպարը փշրվեց, անդունդը գահավիժեց, ցրիվ եկավ ու իսպառ հօդս ցնդեց... Համեմատության չենթարկվող երբեմնի անգերազանցելին ընկավ, դարձավ ցածր: Երբեմնի բարձր վարկանիշն իմ աչքում զրոյացվեց, անհետացավ: Սնամեջ էր, փուչ, անազնիվ ու եղծված: Սեփական ձեռքերով կյանքս դժոխք էի դարձրել: Նրա հետ միայն մահ կար, ինքնակործանում ու մի մեծ խավար... Իսկ ես ամբողջ ունեցած-չունեցածս նրան էի նվիրաբերել ու զոհաբերել:

Դիմակի տակ բարոյազուրկ նկարագիր էր... Իսկ ես նրան վեր էի կարծել ու երազել:
Անկեղծության դիմակի տակ կեղծություն էր, ստություն, բարձրության դիմակի տակ` ցածրություն, մեծահոգության դիմակի տակ` փոքրոգություն ու ճղճիմություն, վեհության դիմակի տակ` ստորություն, ազնվության դիմակի տակ` նենգություն... Նա, որին աստված էի դարձրել, սատանա դուրս եկավ...

Ողորմի՛ր ինձ, Տե՛ր...
Իսկ ես կարծում էի, թե Աստված էր ինձ այդ սերը տվել, իսկ ես անմտորեն հավատում էի, թե երջանկությանս եմ հանդիպել... Դա սեր չէր. սերը մահ չի բերում...
Աստված ողորմած էր: Նա տեսավ ամեն ինչ ու հրաշքով փրկեց ինձ նրա հետ սպասվելիք դժբախտ կյանքից, նրա պիղծ էությունից, ստախոս, ամեն սրբություն վաճառելու պատրաստ խրտվիլակից:

Այս անծայրածիր տիեզերքում Տերը սիրում էր ինձ...

***

Տխրությունս, մի վիթխարի ամպ դարձած, պատել էր ողջ երկինքը: Արևն ակնթարթորեն անհետացել էր, ու վարար անձրև էր տեղում: Այնքան հորդ, որ թվում էր` երկինքը շուտով պատռվելու է: Կայծակ, որոտ: Ջրակույտերը ողողել էին փողոցները, մի իսկական աղետ էր: Միայնակ կանգնել էի թափվող հեղեղի շիթերի տակ, թրջվում էի մինչև ոսկորներս: Հայացքս վերև ուղղած` ներում էի աղերսում Աստծուց, իսկ ի պատասխան` ջրի միլիոնավոր կաթիլներ ծածկում էին դեմքս: Թախիծս անձրև էր դարձել ու ջարդուփշուր էր անում հոգիս... Դրսում անձրև էր: Իմ ներսում նույնպես: Խառնաշփոթ, անորոշություն, մառախուղ, իրար հերթ ու հաշիվ չտվող մտքեր, մի իսկական փոթորիկ ներսումս: Շուրջս ահռելի խորությամբ դատարկություն էր:

Կորել էի, խճճվել, փոքրիկ երեխայի նման շփոթվել, սուզվել ենթադրություններիս ու կասկածներիս մեջ: Ինչ էի փնտրում` ինքս էլ չգիտեի: Չգիտեի, ես էլ ոչինչ չգիտեի: Ուզում էի զրոյացնել բոլոր զգացումներս, խաղաղություն ու հանգիստ գտնել: Ինքս ինձնից փախչել չէի կարող, ընկնում էի, նորից կանգնում, փորձում պարզորոշ տեսնել եղածն ու ապրածը: Շփոթվել էի, դարձել մտացրիվ, իրար էի խառնել ամեն ինչ, քարացած կանգնել էի մայթեզրին ու դողում էի ցրտից: Աշնան քամին այնքան սառն էր դարձել: Ինչ էի ուզում, ինչ էի մտածում` էլ ոչինչ չգիտեի: Թող աշունը շուտ ավարտվեր... Կյանքը սահում էր մատներիս արանքով, իսկ ես կորել էի ամբոխում, մնացել չթերթված էջերում, իրական ու անիրական դարձել էին մեկ... Ու հետո՞... «Հետո»-ն միշտ էլ հետո էր մնալու... Երազներս լքել էին ինձ, մնացել էի մեն-մենակ կանգնած այս աշխարհի դեմ: Շեղվել էի, վարանել` փոքրիկ երեխայի նման, որը մի ժամանակ շատ սիրելի իր էր կորցրել, չէր կարողացել գտնել ու հուսահատ նահանջել էր... Որքան տերև էի տրորել այդ տարի...
Ես չէի ուզում նեղանալ, հոգնել, հիասթափվել, ատել, չարանալ, հոգեպես ճնշվել, լաց լինել: Ես այդպես չէի ուզում: Ուղղակի մի օր արթնացա ու հասկացա, որ գործածս սխալներն ինձ անդունդ էին հասցրել: Իսկ ես այնքա՜ն երազում էի, որ շուտով ամեն ինչ լավ կլիներ: Ես տանջվում էի ոչ այն պատճառով, որ նա վատն էր: Ես տառապում էի, քանի որ սիրել էի վատին` համոզելով ինքս ինձ, թե նա լավն էր: Խղճի խայթ, ափսոսանք, զղջում: Ահա թե ինչ մնաց իմ մեծ սիրուց:

***

«Հա՛յր մեր, որ յերկինս ես, սուրբ եղիցի անուն քո. եկեսցէ արքայութիւն քո, եղիցին կամք քո որպէս յերկինս եւ յերկրի.»
Աղոթում էի երկար, ընդհատումներով, դողահար: Միտքս հեռու էր թռչում, տանում ինձ մեղքերիս մթին ուղիներով: Բարձս սկսում էր թրջվել արցունքների կաթիլներից: Ձեռքերով ամուր ծածկում էի դեմքս, խոր հոգոց քաշում: Ցավում էր, անտանելի ցավում էր:

Արծաթե պատերից ներս վիթխարի քանակությամբ ձյան սառցե փաթիլներ ծածկում էին հոգիս: Ինձ թվում էր` ուր որ է մի հրեշավոր ձնաբուք կառներ ինձ իր թևերի մեջ, ու ես անձնատուր կլինեի բախտի հոսանքին, միտքս ընդմիշտ դադար կառներ, սիրտս կամայանար, իսկ երազածս երջանկությունը կմնար այդ արծաթե պատերից անդին...

«Զհաց մեր հանապազորդ տո՛ւր մեզ այսօր. եւ թո՛ղ մեզ զպարտիս մեր, որպէս եւ մենք թողումք մերոց պարտապանաց»:

Աղոթում էի անվերջ, անդադար: Մի քիչ շատ էր, բաժին հիասթափությունս, ապրածս ու զգացածս չափազանց բարձր գին էր երջանկության դիմաց: Ես չէի ուզում այդքան դառնություն տեսնել: Մրսում էի: Եթե հոգիս դատարկվեր ու զգայարաններս սառչեին... Ես կլքեի, մենակ կթողնեի ինձ հին ցավերիս հետ ու այս անգամ կհանձնվեի... Բայց մեղավորը ե՛ս էի: Ողորմի՛ր ինձ, Տե՛ր...
«Եւ մի՛ տանիր զմեզ ի փորձութիւն, այլ փրկեա՛ զմեզ ի չարէն. զի Քո է արքայութիւն եւ զօրութիւն եւ փառք յաւիտեանս. Ամէն»:

Ընդարմացած մտքերս սթափվում էին երկարատև թմբիրից: Տակնուվրա եղածի լուռ վկաները հոսում էին ինքնըստինքյան... Մտաբերում էի մոռացվածը, հետևում թողածը, թաղվածը... Ցնորական տեսիլքներ էին ուրվագծվում, բախում էր տեղի ունենում... Վարագուրված երջանկություն, զառանցանք ու ոչ մի տեղ չտանող ուղի: Սիրտս ալեկոծվում էր, խռովվում, ընդվզում...

Սխալը գիտակցաբար ճիշտ էի սարքում, ճշմարտություններ որոնում, գտնում, ամուր կառչում այլևս անհույս, իրականացման ոչ մի միջոց չունեցող ու փակուղի մտած մթին խավարին, պատերազմում ինքս իմ դեմ, կռվում, բողոքում...

Վախենում էի: Ես վախից մեռնում էի: Ես այնքան շատ էի վախենում ու սարսափում, որ քիչ էր մնում վշտից գոռայի: Տագնապ, անհանգստություն, մութ ու սև օրերի անհավատ գոյություն, իսկ ես այլևս կորցնելու ոչինչ չունեի: Ես ամեն ինչ վաղուց էի կորցրել... Հուսալքված ու դատարկված սրտով լույսի մի շող էի փնտրում, անհասկանալի քաոսից թվացյալ ելքեր որոնում, ընկնում, բարձրանում, սայթաքում կրկին: Հուսահատ ու մոլոր քայլում էի անհաստատ մի ճանապարհով, որը ոչ մի տեղ չէր տանում: Իմ առջև փակուղի էր: Վախենում էի... Ինքս էլ արդեն չգիտեի, թե ինչից, բայց գիտեի, որ վախս սարսափ էր դառնում ու գորշ ներկում անհույս հոգիս:

Աղոթում էի անվերջ, անդադար: Տերն առանց իմ խոսքերի գիտեր ամենը: Ուղղակի ես Նրա՛ն ամեն ինչ հայտնելու անզուսպ կարիք ունեի, միայն Նրա՛ հետ կիսվելու ուժգին մղում...
Ցավում էր:

***

Հայացքս հեռուն դարձրած` անորոշ ու մոլոր նայում էի հորիզոնին: Թվում էր` ոչինչ էլ չէի զգում: Կամ գուցե չէի ուզում զգալ: Ուղղակի մեծ մեղք էի գործել, այնքան մեծ, որ դեռ պատասխան էի տալիս...

Նրան հանդիպելուց առաջ ես երջանիկ էի, ուրախ, ու ոչինչ չէր կարող կոտրել ինձ: Նրան սիրելուց հետո դարձա անտարբեր ու տխուր մի աղջիկ, որը կորցրեց ինքն իրեն: Որը որոշեց կյանքն առհավետ անիմաստ համարել ու ամեն գիշեր արցունքներից խեղդվելով մահ էր աղաչում Աստծուց: 

Նա վատն էր, ամենավատը իմ հանդիպած բոլոր տղաներից: Բայց այդ գիտակցումից ցավը չէր մեղմանում: Նա երբեք էլ արժանի չէր եղել իմ պաշտամունքին: Ուրեմն էլ ինչո՞ւ էր սիրտս ցավում, ցավում այնքան ուժեղ, որ միայն մահ երազեի: Ուզում էի մեռնել: 

Ասում էին` նրան սիրելով ճակատագրական սխալ էի գործում... Իսկ ես վաղուց էի թքել ճակատագրի վրա... Ու սերս չարին էի հանձնել... 

Ինչո՞ւ էր սիրտս ցավում: Ինչո՞ւ էի վախենում ու տագնապում: Ինձ թվում էր, թե կյանքը կանգ կառներ շուտով, թե ինձնից մի կարևոր մասնիկ շուտով կմեռներ: Գիտեմ, որ կեղծ էր, նենգ ու ստոր: Հայտնի խոսքերն հիշեցի` ինչպե՞ս բացատրել այն, որ լողալ չիմացողը խեղդվողի ետևից իրեն նետում է կամրջից... Իսկ նա հենց այդ խեղդվողն էր, իսկ ես, չգիտես թե ինչու, կանգնել էի կամրջի եզրին ու արցունքներն աչքերիս նայում էի, թե ինչպես էր նա ճահիճ ոտք դնում:

Ես կտայի ամեն ինչ, որ դիմակի տակ նա անմեղ լիներ, որ ազնիվ ու անկեղծ լիներ, որ խելոք ու խելամիտ լիներ, որ մարդ լիներ` իմ երազած մարդը: Ինձ թվում էր, թե շնչակտուր եմ լինում, ինձ թվում էր, որ ուր որ է ինձ կասեին, որ մենք մահացել ենք, որ մեզ փրկել չի ստացվել: Իսկ ես նրա ետևից դժոխք հասա: Վատն էլ լիներ, ես նրա մեջ գոյություն չունեցող լավն էի սիրել: Տեր, ինչո՞ւ այդքան դաժան:

Ո՞րն էր ապրելուս, ձևացնելուս, լինելուս իմաստը: Ո՞րն էր: Ինչո՞ւ էի ապրում, հանուն ինչի՞: Ո՞ւմ էր պետք այն կյանքը, որը տառապանք էր: Ինչո՞ւ ապրել ցավ զգալով, մի՞թե մահն ավելի շատ էր ցավ պատճառելու: Ես ուժ չունեի: Ուզում էի մեռնել: 

***

- Քանի՞ անգամ մարդ կարող է մահանալ, բայց դեռ կենդանի մնալ:

- Միշտ հիանում եմ քո մտքերով,- ասաց ընկերուհիս:

- Ռեյ Բրեդբերիի միտքն է, իմը չէ:

- Ափսոս: Բայց եթե նա գրած չլիներ, քո մտքով դա հաստատ կանցներ:

- Ամեն ինչ կտայի, որ մտքովս նման բան երբեք չանցներ:

- Տխո՞ւր ես:

- Խոստացիր, որ իմ կողքին կլինես, եթե որոշեմ հրաժարվել կյանքիցս...

- Գժվե՞լ ես:

- Չէ, չեմ գժվել: Խնդիրը հենց նրանում է, որ ես երբևէ այսքան սթափ չեմ եղել:

- Ապա ինչո՞ւ ես ուզում նման բան անել:

- Հոգնել եմ սթափ լինելուց: Ահա ամբողջը:

- Չե՞ս ուզում հոգեբանի հետ հանդիպել:

- Հոգեբանն ինձ չի օգնի: Ուզում եմ Վերին Երուսաղեմ գնալ...

- Վերին Երուսաղե՞մ: Հաննա, Աստված ինքնասպանություն գործած մարդուն դրախտ չի նվիրում: Դո՛ւ չես քեզ կյանք տվել, որ դու էլ այն խլես: Եթե որևէ բան այնպես չէ, դա միայն ժամանակավոր է: Եթե այսօր տխուր ու դժբախտ ես, դա փոխհատուցում է ապագա երջանիկ օրերի դիմաց: Կյանքում ամեն բան իր գինն ունի:

- Ես արդեն վճարել եմ շատ թանկ: Փոխհատուցում երկնքում թող ստանամ:

***

Աստվածաշնչի ընթերցումը տևեց ուղիղ երկու ամիս: Կարդում էի դանդաղ, ուշադիր:
Վաղուց էի ցանկանում իմանալ, թե ինչ էր գրված Սուրբ Գրքում, բայց ինձ թվում էր, թե պատրաստ չէի դեռ: Ու հենց այն պահին, երբ կյանքը փակուղի էր մտել, ու ապրելը պատիժ էի համարում, ես սկսեցի Աստվածաշունչ կարդալ:
Էջերի քանակը շատ չէր: Նման ծավալի ցանկացած ստեղծագործություն կվերջացնեի մի քանի օրում: Ինձ ժամանակ էր հարկավոր, որպեսզի հասկանայի Աստծո էությունը, Նրա խոսքն ու պատգամները, որպեսզի ինքս ինձ համար բացահայտեի Աստծո զորությունը, իմաստությունն ու ճշմարտությունը: Անքննելի խոսքերը նոր, անիմանալի ու անմեկնելի ներգործությամբ բուժում էին հոգիս:
Կյանքից մի կյանք հիասթափված, մի ծով խեղդված, բովանդազրկված ու փշրված, մահ տենչացող, խելագարված, անշնչացած, ճակատագրի հետ բոլոր հաշիվները մաքրած, այլևս ոչնչի չհավատացող, սառած, կյանքից մի կյանք հեռացած, իմաստ չգտած... Ահա թե ինչպիսին էի դարձել...
Աստվածային հրաշագործ զորություն, որի համեմատ մարդկային մտածումները, խորհուրդները, օգնությունները, դեղերը... ոչինչ են... Անսահման բարի, սքանչելի, պաշտելի... Սուրբ տողերը վերածնեցին ինձ, լուսավորեցին հոգուս մթությունը, մաքրեցին կյանքս անցյալի փոշուց: Տերն իմ ներսում դրախտ արարեց: Նրա պարգևած երջանկությունը իրական էր, մաքուր, կատարյալ:
Երբ ավարտեցի Աստվածաշնչի ընթերցումը, հասկացա, որ մոռացել եմ նրան: Զգացմունք չկար, չկար սեր, չկար ատելություն, նրա հանդեպ չկար ոչինչ: Ես անտարբեր էի, չէի հետաքրքրվում, թե ինչպես էր ապրում, ինչով էր զբաղվում: Չէի խղճում, չէի մտածում, չէի դատում, չէի տառապում: Նա չկար, հօդս էր ցնդել: Ընդամենը երկու ամսում աշխարհի ամենաթանկ մարդը դարձել էր ամենաանծանոթն ու ամենաօտարը:
Այդ ես չէի, որ մոռացա նրան: Տերն էր, որ փրկեց ինձ: Ինքնաներշնչում չէր: Ինքնախաբեություն չէր: Ես նույնիսկ չէի խնդրել Աստծուն, որ օգներ ինձ սրտիցս հանել նրան: Ես այլևս ոչինչ չէի խնդրում: Քավ լիցի, ես այնքան անհույս էի, որ մտքովս էլ չէր անցնում, թե որևէ նշանակալից փոփոխություն կարող էր պատահել: Իմ մեջ կյանք չկար: Հոգեպես ես մեռած էի: Ու այն, ինչ պատահեց ինձ հետ, վեր էր իմ ուժերից, հասու չէր իմ իմացությանն ու հասկացողությանը: Ես չգիտեի ինչպես բացատրել այդ հրաշքը, բայց մի բան հաստատ էր. դա պատահել էր: Նրա հանդեպ իմ զգացած սերը անհետացել էր...

***

Ես շարունակեցի ապրել` միայն Աստծո շնորհիվ... Այդ պահից այլևս կարևոր չէր, թե մարդիկ ինչ էին մտածում կամ խոսում: Ինձ համար Աստծո կամքն էր բարձրագույն: Այլևս կարևոր չէր, թե ինչպիսին էի մարդկանց աչքում, կարևոր չէր ոչինչ: Ես իմ կյանքն ապրում էի միայն Աստծո առաջ, միայն Նրան էի պարտական ու հաշվետու, միայն Նրան:
Մեռնել միայն տխրությո՞ւն ճաշակած: Չէ... Ես որոշեցի, որ պարտավոր եմ երջանիկ լինել:
Ես ապավինեցի Աստծո զորությանը: Սկսեցի հավատալ, որ բոլոր դժբախտությունները, որ պատահում են մեր կյանքում, հենց այնպես չեն պատահում: Սկսեցի հավատալ, որ ինչ էլ լինի` դա է բարին: Եթե անգամ սկզբում այդ բարին ցավ է պատճառում: Նաև հասկացա, որ կյանքը մեծ պարգև է, ու ես բախտավոր եմ, որ ունեմ այն: Աստված սիրում է ինձ, ես դա ամեն բացվող օր եմ նկատում... Հավատն առ Աստված լավագույն շնորհն է, որ կարող է հանդիպել մարդուն...

Տխրելով երջանկություն չես ստեղծի... Ու ապրեցի, ժպտացի, ծիծաղեցի, քանի որ ծնվել էի, որպեսզի երջանիկ լինեի... Ես շնորհակալ եմ Աստծուն, որ հասկացա դա...

***

- Հա՜ննա:
Շրջվեցի: Երդվյալ անհավատ-աթեիստն էր: Մեր վերջին հանդիպումից անցել էր 2 ամիս:
- Հաննա, լսիր ինձ, խնդրում եմ:
Զարմացա, իսկ նա լռեց: Սկսեցինք քայլել:
- Ներիր ինձ: Ես չեմ ուզել նեղացնել կամ ցավ պատճառել քեզ: Անհավատ չեմ: Ուղղակի երբեք չեմ մտածել, թե ինչու պիտի հավատամ կամ թե այդ հավատը ինչ պիտի փոխի իմ մեջ: Ես քեզ պես իմաստուն չեմ երևի: Կամ էլ ամեն մարդու կյանքում շրջադարձ պիտի լինի, որից հետո նա կմոտենա Աստծուն ու սրտանց կհավատա Նրա զորությանը: Հաջողություններն հեշտությամբ են տրվել ինձ: Ես ունեմ ամեն ինչ, բացի սիրուց: Ու հիմա ուզում ու երազում եմ, որ կյանքիս մեծագույն շրջադարձը դու կատարես, որ քո շնորհիվ կյանքում առաջին անգամ ամբողջ հոգով հավատամ...
Ժպտացի... Շարունակեցինք քայլել...

Երբ սիրահարվեցի քեզ, սիրո մասին իմ կարդացած գրքերը...

Դու նման էիր գրականության գանձարանի բյուր հատորների շարքում խնամքով քողարկված թանկարժեք նմուշի` բացառիկ իր խորությամբ ու գեղարվեստական հանճարեղությամբ: Դու նման էիր այն գրքին, որն համբերատար սպասում էր, մինչ իր միակ ընթերցողը օրերից մի օր գրապահարանի ներքևի դարակում պատահմամբ կնկատեր վաղուց չընթերցված ստեղծագործությունն ու կսիրահարվեր հոգեհույզ տողերին... Նախկինները երևի չէին ըմբռնել վեհասքանչ էությունդ ու չէին կուրացել քո անկեղծությունից: Նախկինների համար դու երևի մեկն էիր այն հարյուրավոր գրքերից, որոնք կարդում են ու մի կողմ դնում, մոռանում: Չթերթված էջերում ամփոփված գեղեցկությունդ տեսանելի էր միայն ինձ համար: 

Երբ սիրահարվեցի քեզ, սիրո մասին իմ կարդացած գրքերը մոռացա... Դու դարձար միակն ու ամենասիրելին` նման այն գրքին, որը կարդալիս խելացնոր մոլեգնությամբ անգիր են անում, լիառատ նրա բույրը շնչում ու գժվում հորդացող քնքշությունից: Նման այն գրքին, որը մոռացնել է տալիս նախկինում կարդացած բոլոր սիրառատ տողերն ու պարբերությունները, մաքրում է հոգին նախկին էջերից մնացած տառապալից խզբզանքից ու նոր խոսքերով բուժում պատառոտված թղթերը կյանքի... Նման այն գրքին, որը վերընթերցում են տասնամյակներ շարունակ ու նորովի վերասիրահարվում, խենթանում նրա ինքնատիպությունից:

Ու ես, քեզնով հմայված, խորասուզվում էի բառերիդ գաղտնի աշխարհներում, արտատպում քեզ իրականության լույսերում ու վերակառուցում տիեզերքը քո հնչյուններով: Ու դու, ինձնով հավերժացած, բոցավառում էիր հոգիս նուրբ շղարշներով վարագուրված անմահությամբ ու հարատև սեր խոստանում: Նման էիր այն գրքին, որը միայն ինձ էր պատկանում, ինձնով շունչ ստանում, շղթայում ինձ ու իմ տիրակալը դառնում: Չթերթված էջերում ամփոփված սերդ նախասահմանված էր միայն ինձ համար...
Երբ սիրահարվեցի քեզ, սիրո մասին իմ կարդացած գրքերը մոռացա... Դու դարձար միակն ու անփոխարինելին` նման այն գրքին, որի կազմը շատերին կարող է գրավել, իսկ թե ինչ է գրված ներսում, կարդալ բոլորը կարող են, լիարժեք վերապրել` միայն մեկը: Նման այն գրքին, որն ընթերցողին ավելի լավն է դարձնում, որ վերաարժևորում է նրա կյանքն ու ուղեկիցը դառնում: Ու ես, քեզնով դյութված, թերթեցի բովանդակությունդ զգուշությամբ ու սովորեցի քեզ, անձնատուր եղա խորին իմաստներիդ ու անթեղված խորհուրդներ ճանաչեցի:

Չթերթված էջերում ամփոփված լույսդ տեսանելի էր միայն ինձ համար:

Գրառումը նվիրվում է մրցույթի հաղթող Գայա Բաբայանին: 

Ինձ համար վարդեր կգողանա՞ս

Օրերից մի օր դու կհարցնես, թե ես ինչ ծաղիկներ եմ սիրում: Մի քանի րոպե կմտածեմ, ապա կանկեղծանամ, որ ծաղիկների տեսակներին ու նրանց անվանումներին այնքան էլ լավ ծանոթ չեմ, որ իմ թույլ հոտառության պատճառով շատ հաճախ չեմ զգում ծաղիկների անուշաբույրը: Կսկսես համառել, նույն հարցը տասն անգամ կտաս, համոզված շեշտով կպնդես, թե չեմ կարող նախընտրած տեսակ չունենալ: Կծիծաղեմ ու կասեմ.

- Ինձ համար ալ կարմիր, վայրի վարդեր կգողանա՞ս:

Կզարմանաս, ապա կիսանեղացած տոնով կշտապես հավաստիացնել ինձ, որ կարող ես գնել անգամ ամենագեղեցիկ, ամենաթանկ վարդերի ամենամեծ փնջերը...

Քո «ամենա»-ներից մի պահ կտխրեմ, ապա խնդրանքս քեզ ընդունելի դարձնելու համար կաշխատեմ բացատրել, որ ինձ բնավ պետք չեն ամենագեղեցիկ ու ամենաթանկ վարդերը...

- Գնել բոլորը կարող են: Ցանկացած տղա կարող է մտնել ծաղկավաճառի մոտ ու շքեղ փունջ պատվիրել: Իսկ ես ուզում եմ, որ ինձ իսկապես սիրող տղամարդը պատրաստ լինի հանուն ինձ աննկատ մտնել որևէ այգի ու թաքուն վարդեր քաղել, փոշոտ, անմշակ վայրի վարդեր, առանց փաթեթավորման: Եթե ուզում ես ծաղիկներ նվիրել, վարդեր գողացիր ինձ համար:

Մի քանի օր անց փողոցում պատահաբար կկանգնես իմ դիմաց: Ձեռքումդ վայրի վարդեր կլինեն, որոնց թերթիկների վրա ես անմիջապես կնկատեմ անձրևի հին կաթիլներ: Մատներդ փշերից փոքր-ինչ քերծված կլինեն, բայց դու աչքերումդ առկայծող խանդավառությամբ կպատմես ինձ, թե ինչպես վարդերը քաղելու պահին այգու պահակը տեսավ քեզ, ինչպես քեզ հաջողվեց հանգստացնել նրան, և այլն, և այլն:

Հենց այդ պահին իմ սրտում ալ կարմիր, վայրի վարդեր կսկսեն ծաղկել: Քո սիրուց հիացած ու արբած` իմ ներսում վարդենիների գունավառ ծաղկանոցներ ու եդեմներ կբացվեն...

Այդժամ կհասկանամ` մի ամբողջ կյանք քեզ էի սպասել, որ ինձ համար վարդեր գողանայիր...

Սերը մնաց անցյալում

Տարիների խորքից հարազատ մի ձայն արթնացնում է ինձ գիշերվա կեսին ու հարցնում.

- Ինչպե՞ս ես:

Նա երբեք չի բարևում: Ցտեսություն էլ չի ասում: Ողջույնի ու հրաժեշտի խոսքերից համառորեն խուսափում է, երևի ուզում է համոզել ինքն իրեն, թե միշտ իր կողքին եմ: Ու չնայած որ մենք երկրագնդի տարբեր բևեռներում ենք ապրում, շատ վաղուց խոստացել ենք իրար, որ երբեք մեկս մյուսին չենք մոռանալու:

- Լավ եմ, փառք Աստծո:

Նա ինձ հանդիպած ամենագեղեցիկ տղան էր: Ուղղակի մեր պատմությունն այդպես էլ մնաց մի լուսավոր ու նեղ միջանցքում: Դասամիջոցներին շտապում էինք այնտեղ իրար տեսնելու անզուսպ ցանկությամբ, կանգնում կողք-կողքի, թաքուն նայում մեկմեկու ու լռում երկար: Ես դեռ հիշում եմ շատ պատահականորեն միասին անցկացրած դասաժամերը, նրա սիրուն դիմագծերը, խորը հայացքը, փոքր-ինչ ամաչկոտ պահվածքն ու համեստությունը... Ես անկարող էի մոռանալ նրան...

Այլ հարցեր չի տալիս, չի հետաքրքրվում, թե որտեղ եմ աշխատում, ազատ ժամանակ ինչով եմ զբաղվում, սիրահարված եմ, թե ոչ, հանդիպում եմ որևէ մեկի հետ, կամ գուցե արդեն նշանվել եմ: Չի հարցնում, որովհետև շատ վաղուց խոստացել ենք իրար, որ մեկս մյուսին երբեք ցավ չենք պատճառելու:

- Ինչպե՞ս ես,- հարցնում է նորից:

- Խաղաղ եմ, երջանիկ: Դրանից կարևոր բան կա՞ աշխարհում:

Ծիծաղում է: Տարիների խորքից զվարթ մի ծիծաղ իմ մեջ անթեղված զգացմունքներ է արթնացնում: Վստահ եմ, որ չի հավատում պատասխանիս: Նա չգիտի, որ երջանկություն բառն ինձ համար կորցրել է նախկին իմաստներն ու նորերով համալրվել: Նա չգիտի, որ այդ բառի մեջ ես այլևս պատկերներ ու կերպարանքներ չեմ տեսնում, չգիտի, որ ես վերջապես հասկացել եմ` մարդ էակը չի կարող իր նմանին երջանկություն նվիրել, երբեք ու ոչ մի դեպքում: Որովհետև սովորել եմ ճանաչել հոգիս ու գիտակցել եմ, որ իմ պարզ, մաքուր ու կատարյալ երջանկությունը հենց միայն ինձնից է կախված:

- Ուրախ եմ, որ երջանիկ ես:

Նա ամբողջ սրտով ուզում է, որ ես ինձ միշտ երջանիկ զգամ: Նրա համար էական նշանակություն չունի, թե ինչպես, երբ, որտեղ և ում հետ կլինեմ: «Կարևորը, որ դու երջանիկ լինես, մնացած ոչ մի այլ բան կարևոր չէ». նրա վերջին խոսքերն էին:

- Դո՞ւ ինչպես ես,- հարցնում եմ ես:

Նա հիմա ժպտում է: Ես դա տեսնել չեմ կարող, բայց գիտեմ, որ այդ հարցը լսելիս նա միշտ ժպտում է: Չէ՞ որ գիտեմ պատասխանը: Շատ վաղուց մենք խոստացանք մեկս մյուսին, որ պիտի փորձենք առանց իրա՛ր ապրել: Ու պահեցինք մեր խոստումը: Նա ուժեղ էր, ինձ պես լաց չէր լինում: Երևի զսպում էր իրեն, բայց նրա սև աչքերում ես այդպես էլ երբեք արցունք չտեսա:

- Կզանգեմ մի քանի օրից,- ասում է ու անջատում:

Ներսումս մի բան սկսում է փլվել... Երևի լավ է, որ գիշեր է: Ուզում եմ ձմեռը շուտ գա` զով, քամոտ, ցուրտ, որ հոգիս սառչի, որ մրսի օդը... Որ խավար ու ցուրտ գիշեր լինի, որը ոչ մի ծածկոցով փաթաթել չի լինում: Ուզում եմ, որ գիշերն էլ մրսի...

Մենք բաժանվեցինք ձմռանը: Այնուհետև ապրածս կյանքի բոլոր ձմեռները ծանրացան հիշողություններով, ստվերեցին հոգուս լույսը: Դա վերջին անգամն էր, որ տեսա նրան: Նա շրջվեց, հեռացավ, ու հենց այդ պահին ինձ սկսեց թվալ, թե ես կանգնած եմ մեր լուսավոր ու նեղ միջանցքում, թե կրկին տասնվեց տարեկան եմ, թե ուր որ է կսկսվի դասն, ու ստիպված կլինեմ գնալ դասարան, թողնել նրան... Նա դանդաղ քայլերով գնում էր ետ` դեպի անցյալ, իսկ ես դեռ ապշած կանգնել ու մեզ բաժանող սանտիմետրերն ու մետրերն էի հաշվում, մտովի անիծում իրերի դասավորությունն ու հասկանում մի բան. ես սիրում էի նրան` այդ սև աչքերով տղային, որի հետ ինձ հիմա միայն մի քանի հուշեր էին կապելու, մի միջանցք, մի լուսանկար ու մի երգ...

Ես տասնվեց տարեկան եմ: Փետրվար: Ձմեռ: Ձյուն: Ցուրտ: Մի նեղ ու այնքա՜ն լուսավոր միջանցք, որ մի ամբողջ կյանք բոցավառվելու է իմ հիշողության մեջ ու ինձ երբե՛ք հանգիստ չի տալու...

Մենք բաժանվեցինք ձմռանը: Դա վերջին անգամն էր, որ տեսա նրան: Այդ նույն միջանցքում հիմա վաղուց արդեն ուրիշներն են սիրում իրար, իսկ մենք... Մեր սերը մնաց այդ պատերից ներս...

ՈՒ ՍԻՐՏՍ ԶԱՐԿԵՑ ՆՈՐՈՎԻ

Անունս Մադլենա է: Սա հատված է իմ անձնական օրագրից, որում շարադրել եմ հիվանդանոցում անցկացրած պահերի մտքերն ու ապրումները:

- Սիրահարված ե՞ս,- հարցնում է ինձ քառասնամյա բժշկուհին հարցական հենց այս շեշտադրությամբ, կիսաանտարբեր ու կիսահեգնող հայացքով:

- Չէ՛,- պատասխանում եմ ես ու մտքումս ասում հետևյալը` «Ես վաղուց այլևս սիրահարված չեմ ու այն էլ ինչ աստիճանի սիրահարված չեմ»:

- Է՜հ, ո՞ւր էր, թե սիրահարված լիներ,- ասում է մայրս ու հոգոց հանում: Է՜հ, մա՛մ, փառք տուր Աստծուն, որ սիրահարված չեմ:  

- Լուրջ բան չկա, հոգեհուզական վիճակից կլինի, դեռահասների, ուսանողների, սիրահարված մարդկանց մոտ հաճախ է պատահում:

Ա՜յ քեզ բան: Ուրեմն դեմքիս, ի՞նչ է, գրված էր, որ ես միայն սիրահարվածությա՞ն պատճառով կարող էի հոգեհուզական վիճակում հայտնվել: Միգուցե ինձ Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական վիճակն է խիստ անհանգստացնում: Եվ իրոք անհանգստացնում է:
- Ոչինչ էլ պետք չէ անել: Կամուսնանաս, կանցնի,- շարունակում է քառասնամյա բժշկուհին:
Կամուսնանաս, կանցի՞: Ինձ թվում է, որ ամուսնանալուց հետո ամեն ինչ միայն կսկսվի:
- Իմ սիրտն արագ է աշխատում, ու ես ինձ դրանից վատ եմ զգում,- համառում եմ ես:
- Սիրտ է, թող արագ աշխատի, ի՞նչ անենք:
Քիչ է մնում բռնեմ այս հիմարի մազերից ու նրան անխնա պատեպատ խփեմ: Վե՛րջ, ավելի շուտ կմեռնեմ, քան երբևէ ոտք կդնեմ նրա կաբինետ:
Բառարանում բժիշկ բառի բացատրության կողքին ևս մեկ իմաստ է հարկավոր ավելացնել: Այսպես ուրեմն. բարձրագույն բժշկական կրթություն զոռով-շառով ստացած մարդանման կենդանի, որն իրականում ոչ մի կապ չունի բժշկության հետ:
Սիրտ է, թող արագ աշխատի, ի՞նչ անենք: Տխմա՛ր: Տեսնես ինչպե՞ս է Հիպոկրատի երդում տվել:  Ինչպե՞ս է դիպլոմ ստացել: Չնայած... Ամեն ինչ պարզից էլ պարզ է:

***

- Աշխարհը նման է մի հիվանդանոցի, որտեղ բժիշկ չկա:
Բարձրացրի գլուխս: Միջանցքում արդեն ոչ մեկ չկար: Տղամարդու ձայն էր, մի քիչ հուզված, սրտնեղած ձայն: Ի՞նչ էր ուզում դրանով ասել: Ի՞նքն էր հորինել, թե՞ կարդացել էր որևէ գրքում: Ինքնատիպ միտք էր:
Կա՞ աշխարհում գեթ մի հիվանդանոց, գեթ մեկը, որի պատերը, առաստաղը, հատակը, դռները, պատուհանները, բժշկական համազգեստը, կաբինետները, սարքավորումները հիվանդանոց չեն հիշեցնում: Կա՞ գեթ մի հիվանդանոց, որը հիվանդանոցի տեսք չունենա, որ մարդիկ էլ իրենց պակաս հուսահատ զգան, պակաս դժբախտ:
Եթե լիներ, ապա վստահ եմ` այդ հիվանդանոցի հիվանդները կառողջանային, բոլորն անխտիր: Հիվանդանոցի տեսք չունեցող հիվանդանոցներում երևի բժիշկներն ավելի մարդկային կլինեին, հոգատար: Նրանք չէին քայլի նեղ ու երկար միջանցքի մի ծայրից մյուսը, որովհետև նեղ ու երկար միջանցքներ այլևս չէին լինի: Զառանցանք հիշեցնող կատակներով չէին խախտի հիվանդի նյարդային համակարգի բնականոն աշխատանքը, անհավանական հիվանդություններ չէին փաթաթի խեղճի վզին, հազարերորդ անգամ տարբեր լաբորատորիաներ ստուգման չէին ուղարկի, դեղեր չէին փորձարկի նրա վրա: Այդպիսի հիվանդանոցներում, որոնք բնավ էլ հիվանդանոց չէին հիշեցնի, բժիշկները փող աշխատելու համար մարդկանց չէին սպանի ու կյանքեր չէին խլի: Նրանք բժշկության նվիրյալները կլինեին, երկնային հրեշտակները երկրի վրա:
Աշխարհը նման է մի հիվանդանոցի, որտեղ բժիշկ չկա: Ի՞նչ էր ուզում դրանով ասել:

***

Ականջակալը խոթում եմ ականջներիս մեջ, որ չլսեմ ճնշող աղմուկն ու ճնշող լռությունը: Փակում եմ աչքերս, որ չտեսնեմ մարդկանց մռայլ ու վշտահար դեմքերը: Չէ՛, ես չէի կարող բժիշկ դառնալ: Սրտից թույլ եմ: Իսկ բժիշկ կոչվելու համար պետք է սառնասիրտ լինել: Մինչդեռ մերօրյա բժիշկների զգալի մասն ուղղակի անսիրտ է:
Ալեքսանդր Դյումայի հայտնի խոսքը հիշեցի. «Այն տարածքում, որտեղ սպասարկում է այս բժիշկը, հարկավոր է փակել հիվանդանոցները: Դրա հետ մեկտեղ անհրաժեշտ է բացել երկու նոր գերեզմանոց»:
Ինչո՞ւ ենք այդչա՜փ անհանդուրժող բժիշկների հանդեպ: Ինչո՞ւ ենք կարծում, թե նրանք, իրենց կյանքը թողած, հիվանդի կյանքով պիտի ապրեն: Ու հիվանդի հետ էլ մեռնեն: Ինչո՞ւ ենք զայրանում, երբ բժիշկը մեռած հիվանդից հետո դեռ շարունակում է քնել, արթնանալ, կատակել, ուրախանալ, ապրել... Իսկ հիվանդն այլևս չկա... Բայց ո՞րն է բժշկի մեղքը: Հնարավոր է, չէ՞, որ նա բնավ էլ չի արել ամեն հնարավորը, որ չի պայքարել, սխալ է թույլ տվել, մարդ է սպանել: Չգիտեմ: Ես գիտեմ միայն մի բան` ատում եմ բոլոր հիվանդանոցներն ու բոլոր բժիշկներին: Հատկապես այն մեկին, որը թքած ուներ սրտիս արագ աշխատանքի վրա:
Որքա՜ն շատ անբուժելի հիվանդություններ կան` մեկը մեկից զարհուրելի, որքա՜ն շատ անբուժելի հիվանդներ կան` մեկը մեկից խղճալի: Ու որքա՜ն համառորեն են նրանք կռիվ մղում ճակատագրի դեմ, որքա՜ն են երազում առողջանալ, ապրել... Հաղթում են եզակիները` երջանիկները...
Ես չեմ ուզում մեռնել որևէ հիվանդանոցում, բժշկական կենտրոնում, կլինիկայում: Չեմ ուզում: Չեմ ուզում կյանքի ու մահվան մենամարտում հայտնվել, միլիոնավոր դեղահաբեր կուլ տալ, քիմիական թերապիաների և վիրահատական միջամտությունների ենթարկվել, տառապել ցավերի մեջ: Գրողը տանի, ես ուզում եմ Գրիգոր Զոհրապի նկարագրած երջանիկ մահով թողնել այս աշխարհը` չծերացած, սիրված, գերագույն երջանկություն զգալու պահին: Պատահական, արագ, այնքա՜ն արագ, որ չհասցնեմ էլ գլխի ընկնել, թե մեռնում եմ:
Երանի այն անբուժելի հիվանդներին, որոնք առողջանում են ու պարգևատրվում կյանք կոչվող հրաշքով: Իսկ ես կկարողանայի՞ կռվել նրանց պես, կկարողանայի՞ իմ մեջ անսահման ուժ գտնել այդ ամենին դիմակայելու համար, թե՞ կհանձնվեի: Չգիտեմ: Եթե կյանքը թանկ համարելու պատճառներ ունենայի, ապա համոզված եմ` ողջ աշխարհը կհիանար իմ վճռականությամբ ու տոկունությամբ: Մնում էր միայն կյանքը թանկ համարելու պատճառներ գտնել: Չնայած... Կյանքն առանց մտացածին պատճառների շատ ավելի թանկ է, ավելի քաղցր, ավելի նշանակալից... 

***

- Անունդ ի՞նչ է:

- Մադլենա:

- Քանի՞ տարեկան ես:

- Քսանչորս:

- Եվ ինչքա՞ն ժամանակ է, որ սիրտդ արագ է աշխատում: 

- Հստակ չեմ կարող ասել, երևի մոտ 4-5 տարի:

- Այդ դեպքում ինչո՞ւ ես հիմա դիմում բժշկի:

- Անկեղծ ասած էլի եմ դիմել: Ուղղակի այն ժամանակ սրտիս արագ աշխատանքը սուբյեկտիվ զգացողություն համարեցին: Ասացին` սրտի հետ խնդիր չկա: 

- Ուրեմն չկա: Նյարդային լարվածություն է, կանցնի: Կարող եմ հանգստացնող դեղամիջոց, կատվախոտ նշանակել:

Տե՛ր Աստված, ինչո՞ւ: Ինչո՞ւ ոչ մեկ չի հասկանում, որ իմ սիրտն իսկապես արագ է աշխատում: Ի՞նչ նյարդային լարվածություն, ի՞նչ սիրահարվածություն, ի՞նչ սթրես: Գրողը ձեզ տանի, իմ սիրտը րոպեում զարկում է 100 անգամ: Ի՞նչ հանգստացնող դեղամիջոց: Դա ինձ պետք էր 5 տարի առաջ, երբ այն դատարկագլուխը ասաց, որ ինձ միայն թվում է, թե սիրտս արագ է աշխատում: Ինչո՞ւ այն ժամանակ նրա գլուխը չջարդեցի: Սիրահարվածությո՜ւն: Դա էլ էր 5 տարի առաջ:

- Գնացինք, մա՛մ:

Վե՛րջ, ավելի շուտ կմեռնեմ, քան նորից կբախեմ այս հիմարի դուռը:

Աշխարհը նման է մի հիվանդանոցի` անբժիշկ հիվանդանոցի:

***

Խորը շունչ եմ քաշում: Անզգայացած հոգիս լցվում է քար անտարբերությամբ: Կարծես խեղդվում եմ ինչ-որ բանի ծանրությունից, ինչ-որ բանի անօդությունից, անձայնությունից, անզորությունից: Օդը չի հերիքում... Մի տեսակ թթվածինը կարծես պակասել է, իսկ ես անսպառ շնչելու կարիք ունեմ: Լուռ հոգոց եմ հանում ու սկսում խորհել այնպիսի բաների մասին, որոնք շատ մարդկանց մտքով նույնիսկ չեն անցնում... Ինձ շնչահեղձ անող պատերից ներս ես կամաց-կամաց մահանում եմ:

- Մա՛մ, ես դրսում կսպասեմ:
Դուրս եմ վազում հիվանդանոցից ու վերև նայում` դեպի երկինք: Որքա՜ն գեղեցիկ են ճախրող թռչունները: Կյանքում միայն թռչուններին եմ նախանձում... Երանի՜ ես էլ թռչել կարողանայի:
Նստում եմ նստարանին ու փորձում հասկանալ, թե ինչից սկսվեց ամեն ինչ: Երբ սկսվեց...
Սիրահարվել էի: Հիվանդությունն այդ` չբուժվողը, ամբողջովին համակել էր ինձ: Իսկ այդպես սիրում են կյանքում միայն մեկ անգամ... Շատ ուժեղ, շատ իսկական: Այդ զգացմունքը դժվար է բառերով նկարագրել, այն միայն կարող ես զգալ, ամբողջ հոգով: Այդ սերը կախարդում է քեզ, կտրում իրականության հետ կապող բոլոր թելերը: Սիրում ես ողջ էությամբ, բոլոր բջիջներով: Այդ սերը կուրացնում է աչքերը, փակում բոլոր դռները: Բավական է մեկ անգամ խորասուզվել նրա աստվածային աչքերի մեջ, ու էլ ետ դարձի ճանապարհ չկա: Չկա ժամանակ, չկա տարածություն, հասկանո՞ւմ եք, չկա ոչինչ...
Այդ սերը կարող է կործանել, փոշիացնել: Պաշտում ես նրան, երկրպագում, աստվածացնում... Չէ՛, դա սեր չէ, դա խելագարություն է, հիվանդություն, ու բուժում... չկա:
Քայլում ես փողոցով առանց որևէ մեկին նայելու... Պարզապես չես կարողանում նայել ուրիշին... Համեմատում ես նրա հետ բոլորին, միշտ միմիայն նրա...
Այդ զգացմունքն ավելի ուժեղ է, քան սերը, այն ավելի ուժեղ է ինքդ քեզանից: Այդպես սիրում են կյանքում միայն մեկ անգամ... Ինքնամոռաց, անձնվիրաբար: Սիրում ինքդ քեզանից շատ: Կարծում եք չափազանցնո՞ւմ եմ:
Այդ սերը երբեք չի միացնում մարդկանց, Աստված բաժանում է նրանց: Որովհետև այդպես սիրել չի կարելի... Այս դերը մահացու է:
Որքա՜ն ցավ ու տառապանք է բերում այդ սերը: Իսկ գիտե՞ք, թե որքա՜ն դժվար է հրաժարվել նրանից: Չէ՛, չեք կարող պատկերացնել:
Բաժանում... Երբ մնում ես կիսատ... Երբ գիտացկում ես, որ էլ չպետք է նրան քեզանից շատ սիրել... Երբ ոռնում է սիրտդ...
Այդպիսի սերը ատելության չի վերածվում: Ո՛չ, այն հենց այդպես էլ մնում է, չի փոխվում: Ժամանակի ընթացքում թվացյալ քուն է մտնում, խամրում, շղարշվում նոր զգացումներով... Բայց բավական է մի լուսանկար, մի երգ անցյալից, ու ամեն ինչ վերստին կյանք է ստանում...
Իսկ հետո... Հետո մնում են հիշողությունները, այդ գրողի տարած հիշողությունները, որոնք ամեն հարմար առիթի կրկին հետ են թակում սիրտդ...
Պետք չէ այդպես սիրել, չի կարելի... Այդպես շատ քչերը կարող են սիրել` եզակիները, չգիտեմ էլ` եզակի բախտավորները, թե` դժբախտները...

***

- Վահանաձև գեղձի հորմոնները նորմայի սահմաններում են, ռևմատիկ ցուցանիշները նույնպես: Էխոսրտագրության և Հոլտեր հետազոտության կարիք կլինի, որպեսզի կարողանանք սրտի ռիթմի խանգարումների ճիշտ ախտորոշում կայացնել և համապատասխան բուժում նշանակել: Հոլտեր հետազոտությունը շարունակական, 24 ժամ տևողությամբ, էլեկտրասրտագրության գրանցումն է առօրյա գործերով զբաղվելու պայմաններում: Կրծքավանդակիդ կտեղադրեն 7 էլեկտրոդներ, որոնք սարքի հիշողության մեջ կգրանցեն սրտիդ էլեկտրական իմպուլսները: Վախենալու ոչինչ չկա,- ասաց թվով արդեն չգիտեմ որերորդ բժիշկը:

Ես չէի վախենում: Չգիտեմ նույնիսկ, թե դեմքի ինչպիսի արտահայտությամբ էի նայում բժշկին: Ես նրա ասածների մեծ մասը չէի լսում: Հոգու խորքում գիտեի, որ սրտիս հետ ոչ մի խնդիր, արատ կամ հիվանդություն չկար: Իսկ եթե լիներ, այդ դեպքում ոչ մեկի ասած «վախենալու ոչինչ չկա»-ն ինձ չէր սփոփելու:

***

Նրան մոռանալուց հետո ես դադարեցի ցավ զգալուց: Երևի որովհետև մի ժամանակ արդեն աշխարհի բոլոր ցավերը զգացել էի: Նա սպանեց ինձ շատ տարիներ առաջ, իսկ նրանից հետո ամեն բան սուտ եղավ: Սերը սեր չէր: Մի տեսակ ամեն ինչ շատ ցավոտ էր, որպեսզի երջանկություն բերեր: Մի տեսակ ամեն ինչ շատ բարդ էր, շատ կեղծ ու շատ դժբախտ: Որովհետև ես մի անգամ արդեն սիրել էի ամբողջ հոգով, իսկ այդ սիրո հետ համեմատվելն իսկ ծիծաղելի կլիներ:

Թե երջանկություն բառը աշխարհի բոլոր պատերին էլ փակցնեի, միևնույն է, դրանք դատարկ կմնային: Թե սերս ներկեր անշունչ պատուհանները, ես, միևնույն է, խեղդվելու էի: Թե նվիրվածությունս հաղթեր էլ, թունավորողները շատ էին... Թե անգամ զոհեի ինքս ինձ, ոչինչ չէր ստացվի: Թե մի կյանք սպասեի էլ հաջորդին, թե անգամ կանգնեցնեի ժամանակն ու մնայի անցյալում, միևնույն է, ապագան մահ էր բերելու: Ուղղակի կյանքում միայն մեկ անգամ են խելագարվում սիրուց:

Հետ եմ նայում ու հիշում, որ ուզում էի մեռնել, որ չէի դիմանում անդառնալի կորստի ցավին, որ կյանքը դժբախտություն էի համարում ու նմանատիպ ցնդաբանությունների մի ամբողջ շարք... Նրանից հետո ես հանձնվել էի, կոտրվել, ներսումս մի բան աղմուկով փշրվել էր, մաս-մաս եղել, ամեն ինչ փլուզվել ու ավեր էր դարձել: Ես մահու չափ հոգնել էի, այնքան շատ, որ սիրտս ցավում էր, որ փակում էի աչքերս, որ այլևս ոչինչ չտեսնեի, չզգայի, չհասկանայի...
Հիմա ես այնքան ուժեղ եմ ծիծաղում, որ քիչ է մնում լաց լինեմ: Գրողը տանի, մեռնե՞լ: Երբե՜ք: Ես դեռ պիտի ապրեմ: Ու երջանիկ ապրեմ:

Ոչինչ չմնաց, ոչ մի լուսանկար, ոչ մի հուշ, ոչ մի ափսոսանք: Ես ջնջեցի նրան ամբողջությամբ: Ես մոռացա նրան: Մթագնած բանականությունս վերածնվեց, ես ուշքի եկա մահացու հիպնոսից, ի վերջո ծանրութեթև արեցի տարիների տիղմն ու հասկացա, որ սխալվել եմ ու սխալվել եմ շատ խիստ: Նա այն մարդը չէր, որին ես սիրել էի: Նա նրա մեջ կամ մեռել էր, կամ երբեք էլ գոյություն չէր ունեցել: Երջանկության քողի տակ թաքնված դժբախտությունից Աստված ինձ ազատեց: Մինչև կյանքիս վերջ շնորհակալ ու երախտապարտ եմ լինելու բոլոր այն մարդկանց, որոնք նրան ինձնից հեռու պահեցին: Դա կյանքումս ինձ արված ամենամեծ լավությունն էր: Այդ սիրուց ոչինչ չմնաց, մնաց միայն մի վիթխարի հիասթափություն, մի անասելի ու աննկարագրելի ոչինչ:

***

- Քայլելիս` սրտի արագ աշխատանքի գանգատի պահին` սինուսային ռիթմի արագացում մինչև 152-154 զ/ր, աստիճաններ բարձրանալիս` մինչև 163-168 զ/ր, վազելիս` սրտի արագ աշխատանքի, հևոցի և շնչարգելության գանգատի պահին` սինուսային ռիթմի առավելագույն արագացում մինչև 179-186 զ/ր, առանց ախտաբանական փոփոխությունների: Ռիթմի խանգարում չի արձանագրվել: Կառուցվածքով նորմալ սիրտ է: Վերջնական ախտորոշում` սինուսային տախիկարդիա: Օրիո՛րդ, Ձեր սիրտն առողջ է, պարզապես արագ է աշխատում: Հիմա դեղորայք կնշանակեմ:

Փաստորեն այդպես է կոչվում սրտիս ամեն ինչ մոտ ընդունելու թերությունը: Իսկ ոմանց համար դա առավելություն էր, որից կարող էին անարգել օգտվել ու ինձ անվերջ ցավ պատճառել:

Ուրախ եմ, որ ամեն ինչ պարզվեց: Տխուր եմ միայն, որ դրա համար ստիպված էի հիվանդանոցից հիվանդանոց ընկնել ու մասնագետ փնտել: Բժիշկներն իրականում շատ էին, ուղղակի բարդ էր գտնել մեկին, որը բժշկական կրթություն զոռով-շառով ստացած մարդանման կենդանի չէ:

Նրանից հետո ես դարձա անսիրտ, անտարբեր: «Սիրահարվա՞ծ ես» հարցին սովորեցի մեղմ ժպտալ ու անկեղծորեն ասել, որ վաղուց այլևս սիրահարված չեմ, այն էլ ինչ աստիճանի սիրահարված չեմ: Ու փառք Աստծո...

Ես սովորեցի հավատալ, որ այն միակը, որին հաջորդ ու վերջին անգամ կսիրեմ, ինձ երբեք չի ստիպի ցավ զգալ: Երբեք ինձ չի ստիպի նստել սենյակիս մի անկյունում ու լաց լինել: Ես սովորեցի հավատալ, որ սիրտս այդժամ միայն սիրուց արագ կզարկի, երջանկացնող ու վեհացնող սիրուց: Աստված օգնեց, որ վերստին հավատայի:

Կուզեի հանդիպել այն տղամարդուն, որն ասաց, թե աշխարհը նման է մի հիվանդանոցի, որտեղ բժիշկ չկա: Եթե փողոցում մի օր պատահաբար լսեմ ծանոթ ձայնը, կմոտենամ նրան, ամուր կգրկեմ ու կասեմ, որ աշխարհում երջանիկ են այն մարդիկ, որոնք գտնում են բժշկի դիմացինի կամ հենց իրենց ներսում...

Միայն հետո պիտի հասկանայի...

«Ես Ձեզ այնքան եմ սիրում, որ պիտի ցանկանամ այն, ինչ Դուք եք ցանկանում, եթե անգամ այդ ցանկությունը դժբախտություն լինի ինձ համար»: - Ալեքսանդր Դյումա

Տե՛ր, ես Քեզ այնքա՜ն եմ սիրում, որ պիտի ցանկանամ այն, ինչ Դու ես ցանկանում, եթե անգամ այդ ցանկությունը սկզբում դժբախտություն համարեմ: Եթե անգամ սկզբում ճչամ ցավից ու խեղդվեմ տառապանքի հորձանքներում: Եթե անգամ սկզբում ճակատագիր անիծեմ ու մահանամ: Դա միայն սկզբում է լինելու: Հետո պիտի մտնեմ եկեղեցի, ծնկի գամ ու փակեմ աչքերս: Ու այդժամ երախտագիտությունս արցունք դարձած կպատմի քեզ, թե որքա՜ն երջանիկ եմ... Քո ցանկության շնորհիվ:

Ների՛ր մեղավորիս, անմիտիս, անհասկացողիս, խուլիս, կույրիս, անտարբերիս, տառապածիս, ների՛ր, ուղղակի ների՛ր: Ների՛ր, որ փակել էի աչքերս ու չէի տեսնում, որ փակել էի ականջներս ու չէի լսում, չէի հասկանում, չէի գիտակցում, չէի հավատում... Քո կամքը ԲԱՐԻ է... Ների՛ր, որ ինքս ինձ համար այլ բարիներ էի հորինում ու հավատո՜ւմ դրանց, ների՛ր, որ այդ բարիներով ինքս ինձ համար ճանապարհներ էի հնարում ու... սայթաքո՜ւմ: Ների՜ր, որ չէի պատկերացնում Քո զորության ուժը, ների՜ր, որ ստիպված էի անդունդը գլորվել այս ամենը հասկանալու համար:

Ինչո՞ւ ես ինձ այսքա՜ն շատ սիրում, ամենակարող Տեր: Ինչո՞ւ ես միշտ փրկում ինձ, ջրից չոր հանում, փորձանքից անփորձանք ազատում, ինչո՞ւ, ինչո՞ւ ես սրբությամբ պահպանում ինձ... Ուղղակի երևի միասին շա՜տ բան զգացինք, ապրեցինք, ուղղակի ձեռքս բռնած ինձ ճշմարտություն տեսնել սովորեցրիր, ուղղակի Քո կամքը մի՜շտ ԲԱՐԻ է... Ներիր, եթե սկզբում չեմ ընդունել կամ թերահավատ եմ եղել: Ա՜խ, ներիր, որ ինքնակամ նետել եմ ինձ փորձությունների աշխարհ ու մենամարտել սատանաների հետ, ներիր, որ ստիպված եմ եղել տխրել երջանկության արժեքն իմանալու համար: Շնորհակա՜լ եմ, որ չէիր կատարում «երազանքներս», «երազանքներ», որոնք մի օր էլ չէին ապրի: 

Ների՛ր, որ խաչմերուկներ էի շրջանցում ու հեռանում սկզբնակետից: Պտույտներ գործում, շեղում ու շեղվում, բայց մեկ է` նորից գալիս նույն կետին: Դեպքեր, որոնք այսպես, թե այնպես տեղի ունեցան, մարդիկ, որոնց ակամա ճանաչեցի, խոսակցություններ, որոնք ծանոթ թվացին, սկսվող ու ավարտվող պարբերաշրջաններ, որոնք հատվեցին միևնույն կետում: Նոր բացվող ամեն օր դատարկ էջ էր թվում, որը սեփական ձեռագրով պետք է գրեի: Բայց մի առավոտ այդ թուղթը արևի լույսի տակ պահեցի ու նկատեցի աղոտ գծագրված պատկերներ, ազդանշաններ, հանգույցներ: Որովհետև ես մի՜շտ ճիշտ ժամանակին ճիշտ տեղում էի:
Պատահականություններ չեն լինում, հրաշքներ` նույնպես: Ուղղակի այդպես ենք կոչում երկար սպասված ու բոլորովին չսպասված իրադարձությունները: Կատարվելիք ու չկատարվելիք գործողությունների շղթա՝ մեզնից անկախ: Կարծում էի, թե ընտրողը ես եմ: Չէ՜: Հաճախ ես չէի:
Բախում տեղի ունեցավ. Տե՛ր, Դու Քո անտես ձեռքով շտկեցիր որոշումներիս ու ընտրություններիս հանրագումարը: Համակվեցի այն զգացումով, որ ամեն ինչ իր տեղն է ընկնում: Կյանքն ինքը դասավորեց դեպքերի ընթացքը, իսկ ես... արեցի ինձնից հասանելիքը: Միայն հետո պիտի հասկանայի, թե ինչու որևէ բան եղավ ու չեղավ, միայն հետո պիտի նկատեի, որ, միևնույն էր, որքան էլ փորձեի փախչել ու խույս տալ, դեմ հանդիման կկանգնեի ի վերուստ ինձ վիճակվածի հետ: Փնտրեցի, հուսահատվեցի, փորձեցի զատել ու հատել ամեն ուղի: Չստացվեց, հանգեցի սկզբնակետին: Գտա կորցրած ինձ, փոխված ինձ, վաղուց այլևս ոչ մի հրաշքի չհավատացող ինձ, գտա, որ վերստին սկսեի հավատալ ու... ապրե՜լ...
Ու եղավ այնպես, որ իմ չիմացածն էլ իմացած դարձավ, որ մի ակնթարթ ներկա ու ապագա միավորվեցին իրար ու աչքիս առջև տեսիլք թվացին` այն, ինչն արդեն եղել է, ու այն, ինչը վաղն է լինելու:
Ու թուղթն հակառակ կողմ էլ ունի... Տե՛ր, ես Քեզ այնքա՜ն եմ սիրում, որ պիտի ցանկանամ այն, ինչ Դու ես ցանկանում, եթե անգամ այդ ցանկությունը սկզբում անբախտություն համարեմ: Եթե անգամ սկզբում խելագարվեմ ու պատերը քարուքանդ անեմ: Եթե անգամ սկզբում ցավից կծկվեմ ու մահանամ: Դա միայն սկզբում է լինելու: Հետո պիտի մտնեմ եկեղեցի, ծնկի գամ ու փակեմ աչքերս: Ու այդժամ երախտագիտությունս ժպիտ դարձած կպատմի քեզ, թե որքա՜ն խաղաղ ու երջանիկ է հոգիս... Քո ցանկության, Քո ԱՄԵՆԱԲԱՐԻ ցանկության շնորհիվ:

ԻՄ ԿԱՐՄԻՐ ԴԻՊԼՈՄ - 2

Կարծես երեկ լիներ, երբ ավարտեցի բակալավրիատը, ստացած հիմնավոր գիտելիքներով, առավել հասուն ու կայացած մարդու աշխարհայացքով ու հաստատուն քայլերով մտա մագիստրատուրայի բաժին... Նախընտրածս բաժինները մի քանիսն էին: Ուզում էի ընդունվել Միջազգային տուրիզմ կամ Բանասիրություն, ինչու չէ Լեզվաբանություն և տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ...
Մագիստրատուրայի բաժնի աշխատողները նայեցին իմ ՄՈԳ-ին (միջին որակական գնահատական), ապա նայեցին Միջազգային տուրիզմի և Բանասիրության անցողիկ միավորները և ասացին, որ իմ ՄՈԳ-ը բավարար չէ այդ բաժիններ անվճար ընդունվելու համար: Ընտրեցի Լեզվաբանություն և տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ: Օրեր անց ցուցակում կարդացի անունս, նայեցի բոլոր բաժինների անցողիկ միավորները: Ստել էին: Իմ ՄՈԳ-ով ես անվճար կարող էի ընդունվել և՛ Միջազգային տուրիզմի, և՛ Բանասիրության բաժին... Ուրեմն դա էր բարին:
Առաջին կուրս... 2013 թվական... Ես հոգնած էի, շատ հոգնած: Բակալավրիատի բուռն և հագեցած օրերից հետո ինձ երևի հանգիստ էր հարկավոր: Ես մի ամբողջ կիսամյակ չէի կարողանում հարմարվել դասերին, առարկաներին: ՏԿՎՏ բաժնի ղեկավար տիկին Առաքելյանը, դասախոսներս և համակուրսեցիներս անչափ լավն էին, ուղղակի ես էի հիասթափված ու թևաթափ եղած...
Բուֆետ, ԼՄՀ բակ, ՕԼՖ առաջին հարկ, ՕԼՖ դեկանատ, նոր ընկերուհիներ, բողոքներ առարկաներից ու դասաժամերի գրաֆիկից, համակարգչային լսարաններ, Ֆեյսբուք, Բազմությունների տեսություն, որն ընդմիշտ ատելու եմ մինչև կյանքիս վերջ: Հաճախ օրերն էի հաշվում, թե երբ պիտի ավարտեմ, մի խոսքով` երկու` երկար, լավ ու վատ դեպքերով, ժպիտներով ու տխրությամբ, ուրախությամբ ու անտարբերությամբ լի տարիներ:
Քսանամյա օրիորդից գրեթե ոչինչ չի մնացել... Ես մեծացա, հասունացա, փոխվեցի, սկսեցի այլ աչքերով նայել կյանքին ու աշխարհին...
Երկրորդ կուրս... Շուրջս համակուրսեցիներս խոսում էին, աղմկում, իսկ ես նստում էի հյուրի պես ու քարացած դեմքով նայում անվերջ ու առանց դադարի խոսող դասախոսին... Տեսնես ի՞նչ էր ասում... Ես լսել չէի կարողանում, ինձ թվում էր, որ ես այլևս երբեք լսել չէի կարողանալու... Ինձ հետ մի բան այն չէր, ինձ հետ վաղուց մի բան այն չէր... Ես մի քիչ շատ, մի քիչ չափազանց շատ էի ինձնից նվիրել... Իսկ դասախոսը դեռ խոսում էր, գրում գրատախտակին, բացատրում... Ի՞նչ էր ասում... Ես տեսնում էի նրան մասնակիորեն, նա շարժվում էր, գնում-գալիս, բայց ես նրան չէի լսում, նրա բառերը օդում ձայնային ալիքներ էին դառնում, միախառնվում համընդհանուր ժխորին, ես փակում էի աչքերս ու անէանում...

Թեզի թեմա` «Համակարգչային լեզվի տերմինաբանական բառապաշարի ձևավորումը և համալրումը անգլերենում և հայերենում»: Թեմայի նախնական տարբերակում հայերենի հատվածը չկար, միայն երկրորդ մոնիտորինգի ժամանակ այդ ամբիոնն այնքան «բարի» գտնվեց իմ հանդեպ, որ հաճեց տեղեկացնել, որ միայն անգլերենով թեզ գրել չեմ կարող: Վեճեր, արցունքներ, հիասթափություններ:
Թեզիս սիրելի ղեկավար Միսս Գրիգորյանի օգնության և սիրելի դասախոս Սուսաննա Տիոյանի անսահման բարության, անմնացորդ նվիրվածության ու անգնահատելի աջակցության շնորհիվ կարողացա մեկ ամսում վերափոխել ամբողջ աշխատանքս:
Մայիսի 21: Թեզի պաշտպանություն: Ելույթս փայլուն էր, բոլոր ներկաները կհաստատեին: Ամեն ինչ հաջող անցավ, ես ուրախ էի ու երջանիկ: Պաշտպանությունս 100 գնահատվեց, սակայն մոնիտորինգի 80-ի պատճառով վերջնական գնահատականս դարձավ 97: Ուսումնառության 6 տարիների ընթացքում երբևէ 90-ից ցածր գնահատական չէի ստացել: «Սիրում» էր ինձ այդ ամբիոնը, երևի շատ: Ինչևէ, ուրեմն դա էր բարին:
Ասում էին, թե պաշտպանությունից հետո դատարկություն կզգամ: Չզգացի: Անկեղծ: Միայն անցաքարտը հանձնելուց հետո, երբ արդեն դուրս պիտի գայի համալսարանից առանց քարտի, անսովոր սառնություն զգացի ու հասկացա, որ քարտը տալիս ներսիս մի մասն եմ տվել, երևի շատ կարևոր մի մաս...

Որպես մագիստրանտ ես երբեք էլ ակտիվ չեմ եղել: Միշտ ուշացող, անտարբեր, ուրախ ու բարձրաձայն ծիծաղով առանձնացող, երազկոտ հայացքով 7-րդ երկնքի օդերում սավառնող... Բակալավրիատում էլ էի այդպիսին, բայց երբեք չէի ուշանում: Շարունակում էի սովորել գերազանց, ՄՈԳ-ս 4 հնարավորից 3.92 էր...
Այս երկու տարիների ընթացքում մեր համալսարանում որոշ բաներ փոխվեցին: Դե, նախ մագիստրատուրայի բաժինը դադարեց գոյություն ունենալուց, մենք դարձանք ՕԼՖ-ի մի մաս, բուֆետում կարծես թե այլևս խստիվ չէր արգելվում դաս անելը, հին ծանոթներս ավարտել էին, նոր ընդունվածներին չէի ճանաչում, ամեն ինչ շարունակում էր հարազատ մնալ, ուղղակի ես էի մեծացել...

Իմաստաբանություն, Քանակական լեզվաբանություն, Նշանագիտություն, Կինոյի նշանագիտություն, WEB ծրագրավորում, ՏՏ և համակարգեր, Էլեկտրոնային բառարանագրություն, Կորպուսային լեզվաբանություն, Ռելացիոն բազաներ, Մեքենական թարգմանություն, Հետազոտական օբյեկտների մոդելավորման մեթոդներ, HTML, CSS, Java, PHP, Բազմությունների տեսություն, և այլն, և այլն... Ու վերջում կարմիր դիպլոմ` երկար սպասված... Երկրորդն ու վերջինը...

Ուսումս չեմ շարունակելու: Ասպիրանտուրա: Չէ՛, դա հաստատ ինձ համար չէ: Չգիտեմ, թե որտեղից, բայց ես հստակ գիտեմ` եթե ընդունվեմ ասպիրանտուրա, կյանքս սխալ հունով կընթանա, ես կշեղվեմ իմ ճանապարհից... Նույն զգացումը ունեի 8 տարի առաջ, երբ հրաժարվեցի ՀՊՏՀ ընդունվելուց և ընտրեցի լեզվաբանությունը: Այժմ ես նոր կյանք եմ սկսելու, նոր հիմքից եմ ամեն ինչ կառուցելու, կյանքում այլ ուղի եմ հարթելու...
Ես միշտ իմ ամբողջ սրտով կսիրեմ ու կհարգեմ Երևանի Վալերի Բրյուսովի անվան պետական լեզվահասարակագիտական համալսարանը: Ես միշտ կհիշեմ ուսանողական օրերս, ես անվերջ կկարոտեմ մեր համակարգչային լսարանները, մեր բարեխիղճ ու փորձառու դասախոսներին, 80 րոպե` երբեմն կիսամեռ, երբեմն Ֆեյսբուքի շնորհիվ մի ակնթարթ թվացող դասաժամերը... Չեմ կատակում, ուղղակի անկեղծ եմ: Երևի ավելի, քան պետք էր...
Ես քեզ հրաժեշտ եմ տալիս, բաժանում դեպի քեզ եկող, քեզնով ապրող ու տարիներ կիսած ուղին... Ես հեռանում եմ ուրախ ու հանգիստ: Իմ սիրելի Բրյուսով, սրտումս վիթխարի տեղ զբաղեցնող իմ ամեն ինչ, ախր այս ամենը հաստատ բառերով չես պատմի...

ԻՄ ԿԱՐՄԻՐ ԴԻՊԼՈՄ
ԵՍ ՍՈՎՈՐՈՒՄ ԵՄ ԲՐՅՈՒՍՈՎՈՒՄ
ԿՅԱՆՔԻՍ ՎԵՐՋԻՆ ՄՈԴՈՒԼԸ

Մտնում եմ Ֆեյսբուքի քո էջ ու...

Արագ միացնում եմ համակարգիչը, հարմար տեղավորվում ու շտապում մտնել Ֆեյսբուք: Աչքովս ընկնում են լրահոսի նորությունները. համակուրսեցիս ամուսնացել է, հարևանուհիս նոր լուսանկարներ է հրապարակել, դասընկերս մեկնել է Լոնդոն: Նոր հաղորդագրություններ ունեմ, անթիվ-անհամար ծանուցումներ: Տեսնենք, թե ով է առցանց: Ֆեյսբուքյան ընկերներիս մեծ մասն ինձ առանձնապես չի հուզում, այնպես որ... Մտնում եմ Ֆեյսբուքի քո էջ, չնայած որ այսօր արդեն ութսունյոթ անգամ ճշգրտորեն կատարել եմ քո էջ մտնելու ընթացակարգի բոլոր կետերը: Նախ տվյալների բաժնում ստուգում եմ հարաբերությունների կարգավիճակը. ճիշտ է, կես ժամում դժվար թե հասցնեիր ընկերուհի ունենալ, նշանվել կամ ամուսնանալ, բայց ես դա չստուգել չեմ կարող: Դիտում եմ լուսանկարներդ` լինեն հին ու երբեք չթարմացվող կամ թե նոր ու ամեն օր փոփոխվող, շնչավորում եմ գեղեցիկ պատկերդ ու երազում, որ մի օր քո էջում կտեսնեմ իմ լուսանկարները ևս... Ձեռքս զգուշորեն սահում է ընկերանալու հայտի վրայով, մի պահ դանդաղում, ապա արագորեն մի կողմ քաշվում: Ու ընդհանրապես, ես ի՞նչ գործ ունեմ քո էջում: Ի՞նչ եմ այնտեղ մոռացել... Երևի ինքս ինձ:
Ես դեռ կարդում եմ մեր հին նամակները, մեղմ ժպտում, տողատակերի իմաստներն եմ վերաիմաստավորում ու կարոտում քեզ: Ես դեռ հիշում եմ քո խոսքերը, դրանցում խնամքով թաքցրած սերն ու հուզմունքը, ես վերընթերցում ու վերակերպավորում եմ տողերիդ ջերմությունն ու անկեղծությունը, թափանցում մտքերիդ լույս հեռուներն ու գունավոր մատիտներով մեր երևակայական ապագան նկարում...

Մտնում եմ Ֆեյսբուքի քո էջ, ուսումնասիրում բոլոր գրառումներդ, հավանումներդ, ընկերներիդ գրած մեկնաբանությունները, մի խոսքով` ես սրբորեն իրականացնում եմ քո էջ մտնելու ամենժամյա նվիրական գործի անհրաժեշտ բոլոր-բոլոր դրույթները: Ի՞նչ եմ կորցրել քո էջում... Երևի ինքս ինձ: Ինչո՞ւ, ինչո՞ւ ինձ չեն հուզում ընկերներիս ցանկում ապրող տղաները, ինչո՞ւ ինձ երբեք չեն հետաքրքրում նրանց սիրահար նամակները, ամեն գրառումս հավանելու ծանուցումները, ինչո՞ւ, ինչո՞ւ եմ ես ապրում քո էջում, ինչու եմ բոլորից թաքուն մտնում Ֆեյսբուքի քո էջ ու... Երազում, որ մի օր այդտեղ կտեսնեմ իմ լուսանկարները ևս... Ու երազում, որ մի գեղեցիկ, երևի ամենագեղեցիկ մի օր մենք միասին կփոխենք մեր հարաբերությունների կարգավիճակը, որ ես այլևս ստիպված չեմ լինի էկրանից այս կողմ հետևել քեզ, դու էլ երևի... ինձ... Որ այլևս ստիպված չեմ լինի քեզ տեսնելու համար մտնել Ֆեյսբուք, որ այլևս քեզ Ֆեյսբուքո՛վ չեմ սիրի...

Բոլորն էլ մտնում են ինչ-որ մեկի էջ, ինչ-որ մեկի, որը բնավ էլ ինչ-որ մեկ չէ, այլ շատ կարևոր մեկն է, շատ սիրելի ու շատ... Շատ թանկ: Եթե դու օրվա ընթացքում հարյուր անգամից ավելի մտնում ես նրա էջ, ուրեմն անչափ կարևոր բաներ ես մոռացել նրա էջում... Երևի ինքդ քեզ...

Երանի կարողանայիր տեսնել, թե որքան հաճախ են մատներս ստեղնաշարի վրա անունդ գրում: Լերմոնտովի հայտնի խոսքերը հիշեցի` «Ու ողջ աշխարհը ատեցի, որ քեզ ավելի ուժգին սիրեմ...» Երանի, երանի զգալ կարողանայիր, որ անտեսել եմ բոլորին, որ միայն քեզ ուշադրություն դարձնեմ... Երանի իմանալ կարողանայիր, թե որքան երկար եմ դիտում լուսանկարներդ` հին ու երբեք չթարմացվող, երանի զգայիր, որ ես մտնում եմ Ֆեյսբուքի քո էջ ու... Երազում, որ մի օր այդտեղ կտեսնեմ իմ լուսանկարները ևս... Ու երազում, որ մի գեղեցիկ, ամենագեղեցիկ մի օր մենք մեր առաջին համատեղ լուսանկարը կտեղադրենք ու... Այլևս երբեք ստիպված չենք լինի նստել համակարգչի առջև ու մեկս մյուսի էջ մտնել...

Մտնում եմ Ֆեյսբուքի քո էջ ու... Ու զգում, որ հենց հիմա` հենց այս պահին, ինչ-որ մեկն էլ իմ էջ է մտել... Ի՞նչ ես կորցրել իմ էջում... Երևի ինքդ քեզ...

Գրառումը նվիրվում է մրցույթի հաղթող Վարս Մխիթարյանին:

Հուզագրություն

Այն, ինչ ես գրում էի, գրականություն չէր համարվում: Գուցե մտորումների տարափ, խոհերի ու հիշողությունների հուզիչ շարադրանք, հոգեկան ապրումների ու զգացմունքների արտացոլում, հախուռն օրագրված խոստովանանք, տպավորությունների ու պատկերների, զգացականության բառակերպում, էսսե, մի խոսքով` ամեն հնարավոր բան, բայց ոչ գրականություն:

Ես չէի սովորել բանասիրության ֆակուլտետում, հայ և համաշխարհային գրական մտքի պատմության, շրջափուլերի և ուղղությունների մասին իմ ունեցած գիտելիքները սիրողական էին, գրականության տեսություն չէի ուսումնասիրել, այնինչ պարտավոր էի:

Բայց ես սիրում էի կարդալ: Չեմ կարող ասել, որ ամբողջ ազատ ժամանակս զբաղված էի ընթերցանությամբ, սակայն գրքերի աշխարհում ես երջանիկ էի ու ամենակարող: Զրուցում էի վեպի հերոսների հետ, դառնում գործող անձ, ձուլվում հեքիաթին ու վերապրում, վերացարկվում: Կերպավորումներիս մեջ ես ստեղծագործ էի, իսկ ընթերցածս գրքերը խոսում էին միմյանց հետ, հերոսները սիրահարվում էին այլ գրքերի հերոսներին: Իմ երևակայության գույների երփներանգներում նոր ծիածաններ էի արարում, կանաչ մարգագետիններում ծաղկափոշի էի շաղ տալիս ու արև զարդանկարում: Քամիներ էի հորինում ու տիեզերքներ ճամփորդում: Ես ազատ էի ու ամենակալ:

Գրում էի: Անկեղծ ու շնչասպառ: Գուցե ոչ այնքան վարպետորեն, գուցե ոչ այնքան հետաքրքիր, բայց ես հուզագրում էի ամեն միտք ու ապրում, ես ներաշխարհս արտատպում էի թղթին, դուրս շպրտում խղճիս ծանրացած զգացումներն ու վերածնվում: Հուզվելիս մարդիկ նեղանում են, բարկանում, գոռում, վիճում, ուրախանում, ցնծում, իսկ ես փակվում էի իմ սենյակում ու գրում, գրում արցունքն աչքերիս, դողը սրտումս, ոգևորված, խանդավառված: Դա իմ միակ փրկությունն էր, իմ լինելությունը, իմ էությունն ու հոգին: 

Բայց այն, ինչ ես գրում էի, գրականություն չէր համարվում: Ես բլոգգեր էի, որն իր սրտաշարժ գրառումներով կիսվում էր իր ընթերցողների հետ: Ես չէի ձգտում դառնալ գրող, մասնակցել գրական քննարկումների, լինել գրական միջոցառումների կիզակետում, ճանաչում ձեռք բերել: Քավ լիցի, ինձ պետք էր միայն, որ շնչեի անսպառ, հուզաթափ ու անարգել:

Ասում են` երաժշտությունը մարդկային զգացմունքների ձայնն է` հոգեթով, քաղցրահնչուն, աստվածային: Իսկ ես իմ ձեռագիրը հուզագրություն կանվանեմ, մեղմ ու անուշ տողերով կենդանություն կպարգևեմ եթերային պատրանքներիս ու կշարունակեմ ապրել:

Երազում

Փակում եմ աչքերս քո մասին մտածելով: Քանի՜-քանի՜ գիշեր է կողոպտել ես անդորրս, գաղտագողի ներս թափանցել դյութիչ անուրջներիս թաքստոց: Իմ երևակայության սահմաններից անդին են մշուշվում երազներս: Իսկ դու հմայել ես պատրանքներիս լուսե աշխարհն ու արտացոլվել հույզերիս տեղատարափում: Քանի՜-քանի՜ անգամ եմ քեզ պատկերացնելու, ներաշխարհդ զգալու և հոգուդ հաղորդակից լինելու փորձեր արել: Այդ անհուն խորության հեռուներում սուզված կանգառել եմ անզոր ու թևաթափ: Հուզել ես ինձ անչափ: 

Ի՞նչ գիտեմ քո մասին: Դու ապրում ես երազներիս արևներում: Կախարդական այդ տեսիլներում ես հանդիպում ինձ ու հանգիստ չես տալիս: Քեզ բնորոշ մոգական անբացատրելի զորությամբ անդադար հայտնվում ես հրաշալույս մտապատկերներիս հեքիաթում: 

Ես կարոտում եմ քեզ: Իրականության անտես հորիզոններում ինձնից հեռու ու առանց ինձ դու երևի նույնպես հիշում ու կարոտում ես անմիտիս: Իսկ քեզ մոռանալուն ու չսպասելուն թախծոտ հուզումով երերում է հոգիս:

Խոստացել ես տեսնել ինձ քո երազում: Իսկ ես ինքս ինձ խոստացել եմ չներխուժել քո սիրտ ու աշխարհդ տակնուվրա չանել: Իսկ ես ինքս ինձ համոզել եմ չհավատալ քո խոսքերին ու չսիրահարվել քեզ:
Ի՞նչ գիտեմ քո մասին: Դու ապրում ես երազներիս արևներում: 

ԳՐԿԻՐ ԻՆՁ

Թվային այս դարաշրջանում, երբ ամեն վայրկյան միլիոնավոր լուսանկարներ են ստեղծվում ու տարածվում, երբ ակնթարթ հավերժացնելու համար անհրաժեշտ է ընդամենը մի քանի մատնազարկ, ու երբ մեր կյանքի յուրաքանչյուր րոպեն լեցուն է հեռախոսների ու անձնական թվային օժանդակիչների գերարագ ու գերզարգացած գործառույթներով, մենք նույնիսկ մեկ համատեղ լուսանկար չունենք:

Կսկսես ծիծաղել: Միգուցե նաև կմտածես, թե համատեղ լուսանկարն ինչիս է պետք: Իսկ ես կլռեմ, որովհետև բացատրելն անմտություն կլինի: Երևի ուղղակի կասեմ, որ հոգնել եմ մեզ կողք-կողքի պատկերացնելուց: Մեր առանձին լուսանկարներն իրար միացնելու քո հնարավոր առաջարկը չեմ ընդունի: Կպատճառաբանեմ, թե բնական չի ստացվի: Չնայած որ թվային այս աշխարհում բնական լուսանկար ստեղծելուց հեշտ բան չկա: 

Կկանգնես կողքիս: Առաջին անգամ անչափ մոտ կլինես ինձ: Ես կզգամ հուզմունքից ընդհատ շնչառությունդ ու հոգիս տակնուվրա անող սրտիդ արագ զարկերը կլսեմ: Դու խնամքով արդուկված վերնաշապիկովդ ինձ կհպվես, ու ես կզգամ օծանելիքիդ բույրը: Այդ պահին երկուսս էլ փոքր-ինչ անհանգիստ շարժումներ կանենք, կփորձենք ժպտալ: Շփոթմունքս դեմքիս թրթիռ կնկարի, դիմագծերս կալեկոծվեն, շրթունքներս կդողան: Մտքումս կխոստովանեմ, որ անտարբեր չեմ քո նկատմամբ: Թե ինչ կկատարվի քո ներսում, երևի միայն դու կիմանաս: Բայց ես գեթ մի պահ հայացքս քեզ կդարձնեմ ու կտեսնեմ արև աչքերումդ վառվող կրակն ու երանությունից փայլող ջերմագին նայվածքդ: Ու այդ կարևոր րոպեին ի պատասխան մեր լուռ ցանկության` լուսանկարողին գուցե զվարճացնի սիրահարվածության անխոս վկայությունն, ու նա հանկարծ ասի.

- Ինչո՞ւ եք այդպես հեռու կանգնել, դե, գրկեք իրար:

Ամուր ձեռքդ երերալով կսեղմի իրանս, այտերիս վարդի երանգներ կգունանկարի ու կփոթորկի նոր ծաղկող զգացմունքներս: Կժպտանք և... լուսանկարը պատրաստ է: 

Առաջին համատեղ հուշն ամենաթանկ հիշողության առհավատչյան կդառնա: Այն համառորեն չի հեռանա մեր աչքերի առջևից, ու մենք անվերջ կմտաբերենք կողք-կողքի գտնվելու մեծագույն երջանկությունը: 

Օրեր անց ես ուրախությամբ կասեմ քեզ, որ թվային այս դարաշրջանում մենք վերջապես ունենք գոնե մեկ համատեղ լուսանկար: Կսկսես ծիծաղել: Իսկ ես քաջ կգիտակցեմ, որ իրականում այդ լուսանկարն աշխարհում ամենասիրելին է քեզ համար, բայց ոչինչ էլ չեմ ասի: Կլռեմ, ինչպես դու ես լռում զգացմունքներիդ մասին: 

Ձեռքդ գեթ մի քանի վայրկյան կգրկի մարմինս: Ու ես կիմանամ, որ իրականում այդ մի քանի վայրկյաններն հարատև դարձնելը քո բաղձալի երազանքն է, բայց ոչինչ էլ չեմ ասի: Կլռեմ, քանի դեռ դու ես լռում զգացմունքներիդ մասին: