ՈՒ ՍԻՐՏՍ ԶԱՐԿԵՑ ՆՈՐՈՎԻ

Անունս Մադլենա է: Սա հատված է իմ անձնական օրագրից, որում շարադրել եմ հիվանդանոցում անցկացրած պահերի մտքերն ու ապրումները:

- Սիրահարված ե՞ս,- հարցնում է ինձ քառասնամյա բժշկուհին հարցական հենց այս շեշտադրությամբ, կիսաանտարբեր ու կիսահեգնող հայացքով:

- Չէ՛,- պատասխանում եմ ես ու մտքումս ասում հետևյալը` «Ես վաղուց այլևս սիրահարված չեմ ու այն էլ ինչ աստիճանի սիրահարված չեմ»:

- Է՜հ, ո՞ւր էր, թե սիրահարված լիներ,- ասում է մայրս ու հոգոց հանում: Է՜հ, մա՛մ, փառք տուր Աստծուն, որ սիրահարված չեմ:  

- Լուրջ բան չկա, հոգեհուզական վիճակից կլինի, դեռահասների, ուսանողների, սիրահարված մարդկանց մոտ հաճախ է պատահում:

Ա՜յ քեզ բան: Ուրեմն դեմքիս, ի՞նչ է, գրված էր, որ ես միայն սիրահարվածությա՞ն պատճառով կարող էի հոգեհուզական վիճակում հայտնվել: Միգուցե ինձ Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական վիճակն է խիստ անհանգստացնում: Եվ իրոք անհանգստացնում է:
- Ոչինչ էլ պետք չէ անել: Կամուսնանաս, կանցնի,- շարունակում է քառասնամյա բժշկուհին:
Կամուսնանաս, կանցի՞: Ինձ թվում է, որ ամուսնանալուց հետո ամեն ինչ միայն կսկսվի:
- Իմ սիրտն արագ է աշխատում, ու ես ինձ դրանից վատ եմ զգում,- համառում եմ ես:
- Սիրտ է, թող արագ աշխատի, ի՞նչ անենք:
Քիչ է մնում բռնեմ այս հիմարի մազերից ու նրան անխնա պատեպատ խփեմ: Վե՛րջ, ավելի շուտ կմեռնեմ, քան երբևէ ոտք կդնեմ նրա կաբինետ:
Բառարանում բժիշկ բառի բացատրության կողքին ևս մեկ իմաստ է հարկավոր ավելացնել: Այսպես ուրեմն. բարձրագույն բժշկական կրթություն զոռով-շառով ստացած մարդանման կենդանի, որն իրականում ոչ մի կապ չունի բժշկության հետ:
Սիրտ է, թող արագ աշխատի, ի՞նչ անենք: Տխմա՛ր: Տեսնես ինչպե՞ս է Հիպոկրատի երդում տվել:  Ինչպե՞ս է դիպլոմ ստացել: Չնայած... Ամեն ինչ պարզից էլ պարզ է:

***

- Աշխարհը նման է մի հիվանդանոցի, որտեղ բժիշկ չկա:
Բարձրացրի գլուխս: Միջանցքում արդեն ոչ մեկ չկար: Տղամարդու ձայն էր, մի քիչ հուզված, սրտնեղած ձայն: Ի՞նչ էր ուզում դրանով ասել: Ի՞նքն էր հորինել, թե՞ կարդացել էր որևէ գրքում: Ինքնատիպ միտք էր:
Կա՞ աշխարհում գեթ մի հիվանդանոց, գեթ մեկը, որի պատերը, առաստաղը, հատակը, դռները, պատուհանները, բժշկական համազգեստը, կաբինետները, սարքավորումները հիվանդանոց չեն հիշեցնում: Կա՞ գեթ մի հիվանդանոց, որը հիվանդանոցի տեսք չունենա, որ մարդիկ էլ իրենց պակաս հուսահատ զգան, պակաս դժբախտ:
Եթե լիներ, ապա վստահ եմ` այդ հիվանդանոցի հիվանդները կառողջանային, բոլորն անխտիր: Հիվանդանոցի տեսք չունեցող հիվանդանոցներում երևի բժիշկներն ավելի մարդկային կլինեին, հոգատար: Նրանք չէին քայլի նեղ ու երկար միջանցքի մի ծայրից մյուսը, որովհետև նեղ ու երկար միջանցքներ այլևս չէին լինի: Զառանցանք հիշեցնող կատակներով չէին խախտի հիվանդի նյարդային համակարգի բնականոն աշխատանքը, անհավանական հիվանդություններ չէին փաթաթի խեղճի վզին, հազարերորդ անգամ տարբեր լաբորատորիաներ ստուգման չէին ուղարկի, դեղեր չէին փորձարկի նրա վրա: Այդպիսի հիվանդանոցներում, որոնք բնավ էլ հիվանդանոց չէին հիշեցնի, բժիշկները փող աշխատելու համար մարդկանց չէին սպանի ու կյանքեր չէին խլի: Նրանք բժշկության նվիրյալները կլինեին, երկնային հրեշտակները երկրի վրա:
Աշխարհը նման է մի հիվանդանոցի, որտեղ բժիշկ չկա: Ի՞նչ էր ուզում դրանով ասել:

***

Ականջակալը խոթում եմ ականջներիս մեջ, որ չլսեմ ճնշող աղմուկն ու ճնշող լռությունը: Փակում եմ աչքերս, որ չտեսնեմ մարդկանց մռայլ ու վշտահար դեմքերը: Չէ՛, ես չէի կարող բժիշկ դառնալ: Սրտից թույլ եմ: Իսկ բժիշկ կոչվելու համար պետք է սառնասիրտ լինել: Մինչդեռ մերօրյա բժիշկների զգալի մասն ուղղակի անսիրտ է:
Ալեքսանդր Դյումայի հայտնի խոսքը հիշեցի. «Այն տարածքում, որտեղ սպասարկում է այս բժիշկը, հարկավոր է փակել հիվանդանոցները: Դրա հետ մեկտեղ անհրաժեշտ է բացել երկու նոր գերեզմանոց»:
Ինչո՞ւ ենք այդչա՜փ անհանդուրժող բժիշկների հանդեպ: Ինչո՞ւ ենք կարծում, թե նրանք, իրենց կյանքը թողած, հիվանդի կյանքով պիտի ապրեն: Ու հիվանդի հետ էլ մեռնեն: Ինչո՞ւ ենք զայրանում, երբ բժիշկը մեռած հիվանդից հետո դեռ շարունակում է քնել, արթնանալ, կատակել, ուրախանալ, ապրել... Իսկ հիվանդն այլևս չկա... Բայց ո՞րն է բժշկի մեղքը: Հնարավոր է, չէ՞, որ նա բնավ էլ չի արել ամեն հնարավորը, որ չի պայքարել, սխալ է թույլ տվել, մարդ է սպանել: Չգիտեմ: Ես գիտեմ միայն մի բան` ատում եմ բոլոր հիվանդանոցներն ու բոլոր բժիշկներին: Հատկապես այն մեկին, որը թքած ուներ սրտիս արագ աշխատանքի վրա:
Որքա՜ն շատ անբուժելի հիվանդություններ կան` մեկը մեկից զարհուրելի, որքա՜ն շատ անբուժելի հիվանդներ կան` մեկը մեկից խղճալի: Ու որքա՜ն համառորեն են նրանք կռիվ մղում ճակատագրի դեմ, որքա՜ն են երազում առողջանալ, ապրել... Հաղթում են եզակիները` երջանիկները...
Ես չեմ ուզում մեռնել որևէ հիվանդանոցում, բժշկական կենտրոնում, կլինիկայում: Չեմ ուզում: Չեմ ուզում կյանքի ու մահվան մենամարտում հայտնվել, միլիոնավոր դեղահաբեր կուլ տալ, քիմիական թերապիաների և վիրահատական միջամտությունների ենթարկվել, տառապել ցավերի մեջ: Գրողը տանի, ես ուզում եմ Գրիգոր Զոհրապի նկարագրած երջանիկ մահով թողնել այս աշխարհը` չծերացած, սիրված, գերագույն երջանկություն զգալու պահին: Պատահական, արագ, այնքա՜ն արագ, որ չհասցնեմ էլ գլխի ընկնել, թե մեռնում եմ:
Երանի այն անբուժելի հիվանդներին, որոնք առողջանում են ու պարգևատրվում կյանք կոչվող հրաշքով: Իսկ ես կկարողանայի՞ կռվել նրանց պես, կկարողանայի՞ իմ մեջ անսահման ուժ գտնել այդ ամենին դիմակայելու համար, թե՞ կհանձնվեի: Չգիտեմ: Եթե կյանքը թանկ համարելու պատճառներ ունենայի, ապա համոզված եմ` ողջ աշխարհը կհիանար իմ վճռականությամբ ու տոկունությամբ: Մնում էր միայն կյանքը թանկ համարելու պատճառներ գտնել: Չնայած... Կյանքն առանց մտացածին պատճառների շատ ավելի թանկ է, ավելի քաղցր, ավելի նշանակալից... 

***

- Անունդ ի՞նչ է:

- Մադլենա:

- Քանի՞ տարեկան ես:

- Քսանչորս:

- Եվ ինչքա՞ն ժամանակ է, որ սիրտդ արագ է աշխատում: 

- Հստակ չեմ կարող ասել, երևի մոտ 4-5 տարի:

- Այդ դեպքում ինչո՞ւ ես հիմա դիմում բժշկի:

- Անկեղծ ասած էլի եմ դիմել: Ուղղակի այն ժամանակ սրտիս արագ աշխատանքը սուբյեկտիվ զգացողություն համարեցին: Ասացին` սրտի հետ խնդիր չկա: 

- Ուրեմն չկա: Նյարդային լարվածություն է, կանցնի: Կարող եմ հանգստացնող դեղամիջոց, կատվախոտ նշանակել:

Տե՛ր Աստված, ինչո՞ւ: Ինչո՞ւ ոչ մեկ չի հասկանում, որ իմ սիրտն իսկապես արագ է աշխատում: Ի՞նչ նյարդային լարվածություն, ի՞նչ սիրահարվածություն, ի՞նչ սթրես: Գրողը ձեզ տանի, իմ սիրտը րոպեում զարկում է 100 անգամ: Ի՞նչ հանգստացնող դեղամիջոց: Դա ինձ պետք էր 5 տարի առաջ, երբ այն դատարկագլուխը ասաց, որ ինձ միայն թվում է, թե սիրտս արագ է աշխատում: Ինչո՞ւ այն ժամանակ նրա գլուխը չջարդեցի: Սիրահարվածությո՜ւն: Դա էլ էր 5 տարի առաջ:

- Գնացինք, մա՛մ:

Վե՛րջ, ավելի շուտ կմեռնեմ, քան նորից կբախեմ այս հիմարի դուռը:

Աշխարհը նման է մի հիվանդանոցի` անբժիշկ հիվանդանոցի:

***

Խորը շունչ եմ քաշում: Անզգայացած հոգիս լցվում է քար անտարբերությամբ: Կարծես խեղդվում եմ ինչ-որ բանի ծանրությունից, ինչ-որ բանի անօդությունից, անձայնությունից, անզորությունից: Օդը չի հերիքում... Մի տեսակ թթվածինը կարծես պակասել է, իսկ ես անսպառ շնչելու կարիք ունեմ: Լուռ հոգոց եմ հանում ու սկսում խորհել այնպիսի բաների մասին, որոնք շատ մարդկանց մտքով նույնիսկ չեն անցնում... Ինձ շնչահեղձ անող պատերից ներս ես կամաց-կամաց մահանում եմ:

- Մա՛մ, ես դրսում կսպասեմ:
Դուրս եմ վազում հիվանդանոցից ու վերև նայում` դեպի երկինք: Որքա՜ն գեղեցիկ են ճախրող թռչունները: Կյանքում միայն թռչուններին եմ նախանձում... Երանի՜ ես էլ թռչել կարողանայի:
Նստում եմ նստարանին ու փորձում հասկանալ, թե ինչից սկսվեց ամեն ինչ: Երբ սկսվեց...
Սիրահարվել էի: Հիվանդությունն այդ` չբուժվողը, ամբողջովին համակել էր ինձ: Իսկ այդպես սիրում են կյանքում միայն մեկ անգամ... Շատ ուժեղ, շատ իսկական: Այդ զգացմունքը դժվար է բառերով նկարագրել, այն միայն կարող ես զգալ, ամբողջ հոգով: Այդ սերը կախարդում է քեզ, կտրում իրականության հետ կապող բոլոր թելերը: Սիրում ես ողջ էությամբ, բոլոր բջիջներով: Այդ սերը կուրացնում է աչքերը, փակում բոլոր դռները: Բավական է մեկ անգամ խորասուզվել նրա աստվածային աչքերի մեջ, ու էլ ետ դարձի ճանապարհ չկա: Չկա ժամանակ, չկա տարածություն, հասկանո՞ւմ եք, չկա ոչինչ...
Այդ սերը կարող է կործանել, փոշիացնել: Պաշտում ես նրան, երկրպագում, աստվածացնում... Չէ՛, դա սեր չէ, դա խելագարություն է, հիվանդություն, ու բուժում... չկա:
Քայլում ես փողոցով առանց որևէ մեկին նայելու... Պարզապես չես կարողանում նայել ուրիշին... Համեմատում ես նրա հետ բոլորին, միշտ միմիայն նրա...
Այդ զգացմունքն ավելի ուժեղ է, քան սերը, այն ավելի ուժեղ է ինքդ քեզանից: Այդպես սիրում են կյանքում միայն մեկ անգամ... Ինքնամոռաց, անձնվիրաբար: Սիրում ինքդ քեզանից շատ: Կարծում եք չափազանցնո՞ւմ եմ:
Այդ սերը երբեք չի միացնում մարդկանց, Աստված բաժանում է նրանց: Որովհետև այդպես սիրել չի կարելի... Այս դերը մահացու է:
Որքա՜ն ցավ ու տառապանք է բերում այդ սերը: Իսկ գիտե՞ք, թե որքա՜ն դժվար է հրաժարվել նրանից: Չէ՛, չեք կարող պատկերացնել:
Բաժանում... Երբ մնում ես կիսատ... Երբ գիտացկում ես, որ էլ չպետք է նրան քեզանից շատ սիրել... Երբ ոռնում է սիրտդ...
Այդպիսի սերը ատելության չի վերածվում: Ո՛չ, այն հենց այդպես էլ մնում է, չի փոխվում: Ժամանակի ընթացքում թվացյալ քուն է մտնում, խամրում, շղարշվում նոր զգացումներով... Բայց բավական է մի լուսանկար, մի երգ անցյալից, ու ամեն ինչ վերստին կյանք է ստանում...
Իսկ հետո... Հետո մնում են հիշողությունները, այդ գրողի տարած հիշողությունները, որոնք ամեն հարմար առիթի կրկին հետ են թակում սիրտդ...
Պետք չէ այդպես սիրել, չի կարելի... Այդպես շատ քչերը կարող են սիրել` եզակիները, չգիտեմ էլ` եզակի բախտավորները, թե` դժբախտները...

***

- Վահանաձև գեղձի հորմոնները նորմայի սահմաններում են, ռևմատիկ ցուցանիշները նույնպես: Էխոսրտագրության և Հոլտեր հետազոտության կարիք կլինի, որպեսզի կարողանանք սրտի ռիթմի խանգարումների ճիշտ ախտորոշում կայացնել և համապատասխան բուժում նշանակել: Հոլտեր հետազոտությունը շարունակական, 24 ժամ տևողությամբ, էլեկտրասրտագրության գրանցումն է առօրյա գործերով զբաղվելու պայմաններում: Կրծքավանդակիդ կտեղադրեն 7 էլեկտրոդներ, որոնք սարքի հիշողության մեջ կգրանցեն սրտիդ էլեկտրական իմպուլսները: Վախենալու ոչինչ չկա,- ասաց թվով արդեն չգիտեմ որերորդ բժիշկը:

Ես չէի վախենում: Չգիտեմ նույնիսկ, թե դեմքի ինչպիսի արտահայտությամբ էի նայում բժշկին: Ես նրա ասածների մեծ մասը չէի լսում: Հոգու խորքում գիտեի, որ սրտիս հետ ոչ մի խնդիր, արատ կամ հիվանդություն չկար: Իսկ եթե լիներ, այդ դեպքում ոչ մեկի ասած «վախենալու ոչինչ չկա»-ն ինձ չէր սփոփելու:

***

Նրան մոռանալուց հետո ես դադարեցի ցավ զգալուց: Երևի որովհետև մի ժամանակ արդեն աշխարհի բոլոր ցավերը զգացել էի: Նա սպանեց ինձ շատ տարիներ առաջ, իսկ նրանից հետո ամեն բան սուտ եղավ: Սերը սեր չէր: Մի տեսակ ամեն ինչ շատ ցավոտ էր, որպեսզի երջանկություն բերեր: Մի տեսակ ամեն ինչ շատ բարդ էր, շատ կեղծ ու շատ դժբախտ: Որովհետև ես մի անգամ արդեն սիրել էի ամբողջ հոգով, իսկ այդ սիրո հետ համեմատվելն իսկ ծիծաղելի կլիներ:

Թե երջանկություն բառը աշխարհի բոլոր պատերին էլ փակցնեի, միևնույն է, դրանք դատարկ կմնային: Թե սերս ներկեր անշունչ պատուհանները, ես, միևնույն է, խեղդվելու էի: Թե նվիրվածությունս հաղթեր էլ, թունավորողները շատ էին... Թե անգամ զոհեի ինքս ինձ, ոչինչ չէր ստացվի: Թե մի կյանք սպասեի էլ հաջորդին, թե անգամ կանգնեցնեի ժամանակն ու մնայի անցյալում, միևնույն է, ապագան մահ էր բերելու: Ուղղակի կյանքում միայն մեկ անգամ են խելագարվում սիրուց:

Հետ եմ նայում ու հիշում, որ ուզում էի մեռնել, որ չէի դիմանում անդառնալի կորստի ցավին, որ կյանքը դժբախտություն էի համարում ու նմանատիպ ցնդաբանությունների մի ամբողջ շարք... Նրանից հետո ես հանձնվել էի, կոտրվել, ներսումս մի բան աղմուկով փշրվել էր, մաս-մաս եղել, ամեն ինչ փլուզվել ու ավեր էր դարձել: Ես մահու չափ հոգնել էի, այնքան շատ, որ սիրտս ցավում էր, որ փակում էի աչքերս, որ այլևս ոչինչ չտեսնեի, չզգայի, չհասկանայի...
Հիմա ես այնքան ուժեղ եմ ծիծաղում, որ քիչ է մնում լաց լինեմ: Գրողը տանի, մեռնե՞լ: Երբե՜ք: Ես դեռ պիտի ապրեմ: Ու երջանիկ ապրեմ:

Ոչինչ չմնաց, ոչ մի լուսանկար, ոչ մի հուշ, ոչ մի ափսոսանք: Ես ջնջեցի նրան ամբողջությամբ: Ես մոռացա նրան: Մթագնած բանականությունս վերածնվեց, ես ուշքի եկա մահացու հիպնոսից, ի վերջո ծանրութեթև արեցի տարիների տիղմն ու հասկացա, որ սխալվել եմ ու սխալվել եմ շատ խիստ: Նա այն մարդը չէր, որին ես սիրել էի: Նա նրա մեջ կամ մեռել էր, կամ երբեք էլ գոյություն չէր ունեցել: Երջանկության քողի տակ թաքնված դժբախտությունից Աստված ինձ ազատեց: Մինչև կյանքիս վերջ շնորհակալ ու երախտապարտ եմ լինելու բոլոր այն մարդկանց, որոնք նրան ինձնից հեռու պահեցին: Դա կյանքումս ինձ արված ամենամեծ լավությունն էր: Այդ սիրուց ոչինչ չմնաց, մնաց միայն մի վիթխարի հիասթափություն, մի անասելի ու աննկարագրելի ոչինչ:

***

- Քայլելիս` սրտի արագ աշխատանքի գանգատի պահին` սինուսային ռիթմի արագացում մինչև 152-154 զ/ր, աստիճաններ բարձրանալիս` մինչև 163-168 զ/ր, վազելիս` սրտի արագ աշխատանքի, հևոցի և շնչարգելության գանգատի պահին` սինուսային ռիթմի առավելագույն արագացում մինչև 179-186 զ/ր, առանց ախտաբանական փոփոխությունների: Ռիթմի խանգարում չի արձանագրվել: Կառուցվածքով նորմալ սիրտ է: Վերջնական ախտորոշում` սինուսային տախիկարդիա: Օրիո՛րդ, Ձեր սիրտն առողջ է, պարզապես արագ է աշխատում: Հիմա դեղորայք կնշանակեմ:

Փաստորեն այդպես է կոչվում սրտիս ամեն ինչ մոտ ընդունելու թերությունը: Իսկ ոմանց համար դա առավելություն էր, որից կարող էին անարգել օգտվել ու ինձ անվերջ ցավ պատճառել:

Ուրախ եմ, որ ամեն ինչ պարզվեց: Տխուր եմ միայն, որ դրա համար ստիպված էի հիվանդանոցից հիվանդանոց ընկնել ու մասնագետ փնտել: Բժիշկներն իրականում շատ էին, ուղղակի բարդ էր գտնել մեկին, որը բժշկական կրթություն զոռով-շառով ստացած մարդանման կենդանի չէ:

Նրանից հետո ես դարձա անսիրտ, անտարբեր: «Սիրահարվա՞ծ ես» հարցին սովորեցի մեղմ ժպտալ ու անկեղծորեն ասել, որ վաղուց այլևս սիրահարված չեմ, այն էլ ինչ աստիճանի սիրահարված չեմ: Ու փառք Աստծո...

Ես սովորեցի հավատալ, որ այն միակը, որին հաջորդ ու վերջին անգամ կսիրեմ, ինձ երբեք չի ստիպի ցավ զգալ: Երբեք ինձ չի ստիպի նստել սենյակիս մի անկյունում ու լաց լինել: Ես սովորեցի հավատալ, որ սիրտս այդժամ միայն սիրուց արագ կզարկի, երջանկացնող ու վեհացնող սիրուց: Աստված օգնեց, որ վերստին հավատայի:

Կուզեի հանդիպել այն տղամարդուն, որն ասաց, թե աշխարհը նման է մի հիվանդանոցի, որտեղ բժիշկ չկա: Եթե փողոցում մի օր պատահաբար լսեմ ծանոթ ձայնը, կմոտենամ նրան, ամուր կգրկեմ ու կասեմ, որ աշխարհում երջանիկ են այն մարդիկ, որոնք գտնում են բժշկի դիմացինի կամ հենց իրենց ներսում...