Որպես նախաբան
Երբևէ մտածե՞լ եք, որ խոսքը
մեծ ուժ ունի:
Հերոսուհու «Կարթնանաս ու այլևս ինձ չես հիշի» նախադասությունը դառնում է պատմվածքի առանցքը: Առանց որևէ դիտավորության ասվածը մոգական զորություն է ստանում. հերոսն առավոտյան արթնանում է և չի հիշում հերոսուհուն...
Գլուխ
1. Տիգրան
Երիտասարդը մոտեցավ հայելուն, մի պահ լուռ կանգնեց, ապա սկսեց զննել իր դեմքը` մի քանի օր չսափրած ու հոգնությունից ընդարմացած: Արտաքուստ հանգիստ թվացող բաց շագանակագույն աչքերը մի տեսակ այլ երանգ էին ստացել: Տարօրինակ զգացողություն ուներ. ներսում կարծես ինչ-որ բան կոտրված լիներ:
Տիգրանը բարձրահասակ էր, ուներ գեղեցիկ կազմվածք: Սև մազեր, լայն ճակատ, խորը աչքեր, ուղիղ քիթ, համաչափ բերան, հմայիչ դիմագծեր. ահա թե նրան նայելիս ինչ կարող էին տեսնել մարդիկ առաջին հայացքից: Նա բարի էր, ընկերասեր, ուներ անարատ ու լուսավոր հոգի: Նրան սիրում էին բոլորը:
Երբեք երկար քնել չէր կարողանում. այսօր առավոտյան էլ շուտ արթնացավ: Երևանի պետական համալսարանի փիլիսոփայության և հոգեբանության ֆակուլտետի երրորդ կուրսի ուսանող էր: Փոքր տարիքում երազում էր հասկանալ բոլորին. հետո մեծացավ ու ցանկացավ, որ իրեն հասկանան:
Մի գավաթ դառը սուրճ խմեց, ապա արագ հագնվեց ու դուրս եկավ տանից: Շքամուտքի մոտ կանգ առավ, շուրջը նայեց, հետո քայլերն ուղղեց դեպի համալսարան: Առավոտյան կիսադատարկ փողոցն այլ հոտ ուներ:
- Ողջույն Տիգրան, - լսվեց ընկերոջ ձայնն ու կտրեց Տիգրանին իր մտքերի անվերջանալի պտույտներից:
-
Հա, բարև:
-
Մտախոհ տեսք ունես, ամեն ինչ կարգի՞ն է:
-
Ուղղակի լավ չեմ քնել:
-
Էլի այն աղջկա մասի՞ն ես մտածել:
-
Ի՞նչ աղջիկ:
Տիգրանն ու Միքայելը վաղեմի ընկերներ էին: Միասին սովորել էին դպրոցում, այժմ էլ համակուրսեցիներ էին: Միքայելը թուխ մաշկով, սև մազերով ու սև աչքերով, բարի դիմագծերով համակրելի երիտասարդ էր:
-
Շտապենք, թե չէ կուշանանք, փիլիսոփայության դասախոսին էլ հո գիտես. էլի մեզ ներս չի թողնի:
Նրանք մտան համալսարան, բարձրացան աստիճաններով, թեքվեցին աջ ու շուտով հայտնվեցին առաջին հարկի ամենամեծ լսարաններից մեկի առջև: Բոլորն իրենց մշտական տեղերում նստած սպասում էին դասախոսին: Տիգրանն ու Միքայելը քայլեցին դեպի վերջին շարքն ու նստեցին կողք-կողքի:
-
Լսիր, այդ ի՞նչ աղջկա մասին էիր ասում:
Միքայելը զարմացած հայացքով նայեց ընկերոջը, անտարբեր շարժեց գլուխն ու ասաց.
-
Ինչպե՞ս թե «ի՞նչ աղջկա մասին էիր ասում»: Դու վերջին մեկ ամիսը գլուխս տարար նրան գովերգելով, հիմա հարցնում ես, թե այդ ինչ աղջիկ է:
Տիգրանը չհասցրեց պատասխանել. ներս մտավ փիլիսոփայության դասախոսը, ու լսարանում տիրեց քար լռություն: Դասն սկսվեց, իսկ Տիգրանը խորասուզվեց մտքերի մեջ ու փորձեց հասկանալ. չի՞ կատակում արդյոք ընկերը: Այդ ի՞նչ աղջիկ է, ինքը ոչ մեկին էլ չի հիշում:
-
Հա՜, դու առաջին շարքում նստող Անիի՞ն նկատի ունես, - Միքայելի ականջին փսփսաց Տիգրանը, - դա անցյալ տարի էր, նա հիմա կարծեմ նշանվել է:
-
Այդ մասին ինքս եմ քեզ ասել: Դու այդպես հե՞շտ մոռացար քո Մարիամին, թե՞ ինձ ես հիմարի տեղ դնում,- ասաց Միքայելն ու բարկացած նայեց ընկերոջը:
Այլևս խոսել չէին կարող: Տիգրանը փորձում էր ձևացնել, թե լսում է շարունակ իրեն նայող դասախոսին, բայց իրականում ձգտում էր մտաբերել իր ծանոթ բոլոր Մարիամներին: Հերթով անցավ հիշողության տարբեր ուղիներով. հիշեց մորաքրոջը, հորեղբոր հարևանի կնոջը, դասընկերուհուն: Սևեռուն հայացքը դասախոսի գունատ դեմքին հառած` ջանաց գտնել գեթ մի Մարիամի, որը կարող էր իրեն դուր եկած լինել:
-
Տիգրանն այսօր կարծես լսարանում չլինի,- լսվեց ընկեր Համբարձումյանի թավ ձայնը:
-
Չէ՛, այստեղ եմ:
-
Մի՞տքդ ինչով է զբաղված:
-
Փորձում եմ մարիամներին հաշվել:
Լսարանը թնդաց բարձրաձայն ծիծաղի պոռթկումից: Միքայելը ոտքով հարվածեց Տիգրանին: Դասախոսը որոշեց ավարտել իր սկսածը:
-
Իսկ եթե ավելի լո՞ւրջ:
-
Իսկ եթե ավելի լուրջ, ապա ես կասեմ, որ բնավ ծիծաղելի չէ այն, որ արթնանում ես կիսամեռ վիճակում, զգում կիսախորթ դատարկություն ու չես կարողանում հիշել Մարիամ անունով մի աղջկա, որին ընկերոջդ հավաստմամբ արդեն մեկ ամիս է, ինչ սիրում ես:
-
Փաստորեն լուրջ բան չկա, ֆանտաստիկ ֆիլմ ես դիտել: Լավ, շարունակում ենք դասը:
***
-
Կպատմե՞ս ինձ նրա մասին,- աղերսագին խնդրեց Տիգրանը, երբ դասերից հետո երկուսով ուղղվեցին դեպի գրադարան` տրորելով ոտքերի տակ թափված աշնանային տերևները` խամրած, գունազրկված, անշնչացած:
-
Դե՛, ես շատ բան չեմ կարող պատմել: Առաջին անգամ սեպտեմբերին էիք հանդիպել: Մի լուսանկար եմ տեսել միայն: Նա իսկական գեղեցկուհի է` սև աչքերով, սպիտակ մաշկով, բարձրահասակ: Ի՞նչ է, ընդհա՞նրապես չես հիշում:
-
Ոչ, կարծես ուղեղս սրբած լինեն: Իսկ ի՞նչ էի պատմում նրա մասին:
-
Դե դուք ուզում էիք ամուսնանալ:
-
Ամուսնանա՞լ,- ողջ փողոցով մեկ գոռաց Տիգրանը:
-
Հա՛, ընկե՛րս, հանգստացիր: Երևի նախորդ գիշեր խմել ես:
-
Խմե՞լ: Ես կաթիլ անգամ չեմ խմել, ես չեմ խմում, դա էլ հո լավ եմ հիշում:
-
Լավ, դու գնա տուն, իսկ ես միայնակ կգնամ գրադարան: Կքնես, կարթնանաս, կհիշես:
Տիգրանն ու Միքայելը բաժանվեցին` յուրաքանչյուրը պաշարված սեփական մտատանջություններով: Միքայելն այնքան էլ չէր հավատում ընկերոջը: Ինքն իրեն համոզում էր, որ այս ամենը Տիգրանի նախորդ կիսաքուն գիշերվա հիվանդ երևակայության զառանցանքն է:
Տիգրանը մտավ տուն, հանեց կոշիկները, փլվեց բազմոցին, գլուխն առավ ձեռքերի մեջ ու սկսեց մտածել այդ հանելուկի մասին: Գուցե Միքայելը կատակո՞ւմ է: Նա աշխույժ, ուրախ տղա է, կարող է և հորինած լիներ այս պատմությունը իր հոգու հետ խաղալու համար: Բայց նա շատ լուրջ էր խոսում. չէ՛, դժվար թե կատակ լիներ: Բայց ինչո՞ւ ինքը ոչինչ չի հիշում: Սեպտեմբեր… Այդ ե՞րբ են հանդիպել, որտե՞ղ: Քաոս…
Ինքն էլ չհասկացավ, թե ինչպես քնեց, բայց երբ բաց արեց աչքերը, դրսում արդեն երեկո էր` մութ, տխուր, խորհրդավոր: Սարսափելի գլխացավ, սրտխառնոց, անորոշ ու մշուշոտ հոգեվիճակ: Վեր կացավ ու որոշեց փորփրել իր թղթերը` որևէ հետք գտնելու հույսով: Մարիամ… Գեղեցիկ անուն է: Գոնե նրա հեռախոսահամարը պետք է որ պահպանված լինի իր հեռախոսի մեջ: Բայց գտնելու դեպքում հո չի՞ կարող զանգահարել ու ասել` «Բարև, Մարիա՛մ: Պարզվում է, որ դու ընկերուհիս ես, բայց ես քեզ չեմ հիշում»: Նզովվես, Միքայե՛լ:
Հեռախոսի մեջ Մարիամ անունով և ոչ մի հեռախոսահամար չկար: Տիգրանն իր ամբողջ սենյակը գլխիվայր շուռ տվեց, հերթով ուշադիր զննեց բոլոր իրերը, գրքերը, տետրերը: Գուցե նա իր ֆեյսբուքյան ընկերների ցուցակո՞ւմ լինի: Հապշտապ միացրեց համակարգիչը, ուշադիր զննեց իր էջը, իր բոլոր ընկերներին, դիտեց վերջերս իր ներբեռնած բոլոր լուսանկարները: Չկար, ոչ մի Մարիամ էլ չկար:
Նա ամբողջ գիշեր չքնեց: Անկողնում պառկած մտովի ետ թերթեց օրերը` ջանալով գեթ մի կապ գտնել, մի թել, մի հանգույց: Երբվանի՞ց է, որ չի հիշում այդ աղջկան: Կամ ինչո՞ւ… Հիշողության կորո՞ւստ է… Ինչպե՞ս է դա հնարավոր: Գուցե առավոտյան բժշկի՞ գնա…
***
- Ոչ մի լուրջ բան չկա, թեթև մրսածություն է, կանցնի,- ասաց կապույտ համազգեստով միջահասակ բժիշկը:
-
Լսե՛ք, իսկ հիշողությանս հետ որևէ խնդիր չկա՞:
-
Կա, ես հենց նոր Ձեզ ասացի, որ ամեն բան կարգին է, իսկ Դուք մոռացաք:
Տիգրանը դուրս եկավ բժշկի սենյակից, երկար միջանցքով քայլեց դեպի աստիճաններն ու շուտով հայտնվեց մաքուր օդում: Բժիշկներ, բժիշկներ: Փիլիսոփայության դասախոսը թերևս ավելի շատ հավատաց իրեն:
Վառեց ծխախոտը, որպեսզի թեթևանա հոգեկան ճնշվածությունից: Այս ի՞նչ դատարկություն է, որ չի ուզում լցվել: Ներսում ամեն ինչ խառնվել է իրար, ինքը կարծես էլ ինքը չլինի, ուրիշ Տիգրան էր երեկ իրեն նայում հայելու միջից ` սառն աչքերով, մի տեսակ մռայլ, ցամաք, անսեր…
Փաստորեն մի լուսանկար է ունեցել… Որտե՞ղ ես հիմա դու, լուսանկա՛ր…
***
Փոքր տարիքում Տիգրանը դասարանի ամենախելոք տղան էր: Սովորում էր գերազանց, սիրում էր կարդալ, նկարել: Հաճախ նաև փոքրիկ բանաստեղծություններ էր գրում: Սիրում էր մտածել կյանքի, նրա էության, խորության, տևողության մասին: Կարող էր ժամերով նստել մի անկյունում ու փիլիսոփայական մտքեր հորինել:
Նա երբեք ոչ մեկին իսկապես չէր սիրել: Դպրոցական տարիներին մեկ-երկու անգամ հրապուրվել էր, բայց հետաքրքրությունը վաղանցուկ էր եղել և շուտ մոռացվել էր: Աղջիկների արտաքին գեղեցկությամբ չէր տարվում, սակայն միշտ ուշադրություն էր դարձնում նրանց աչքերին: Մի անգամ յոթերորդ դասարանում մի աղջիկ հարցրեց նրան.
-
Ինչպիսի՞ն պետք է լինի աղջիկը, որպեսզի սիրես նրան:
- Նա իմ աչքերից կունենա, ես էլ մի անգամ շատ խորը կնայեմ այդ աչքերի մեջ ու կհասկանամ, որ գտել եմ:
-
Այ քեզ հիմարություն: Ու քանի՞ այդպիսի աչքեր ես տեսել:
-
Ոչ մի:
Համալսարանում սովորելու երեք տարիների ընթացքում մի քանի աղջիկներ գրավեցին Տիգրանի ուշադրությունը` հատկապես իր համակուրսեցի Անին` խելացի, հմայիչ ու բարի: Բայց Անիի աչքերում նա այդպես էլ երբեք չկարողացավ տեսնել ու զգալ ինքն իրեն…
Տիգրանի փակ ներաշխարհը շատերին կարող էր արտասովոր թվալ: Կյանքն ու հոգին լոկ մեկի առաջ են բացում, ի՞նչ կարիք կա ամբողջ աշխարհով մեկ գոռալ, թե ինչ կա ներսում: Մեկ է` ոչ ոք չի հասկանա քեզ…
***
-
Պետք է օգնես ինձ: Ես ամբողջ տունը տակնուվրա եմ արել, չեմ գտել ո՛չ այդ Մարիամի հեռախոսահամարը, ո՛չ էլ լուսանկարը: Երեկ բժշկի եմ գնացել, ասաց, որ հիշողության հետ ոչ մի խնդիր չունեմ: Բայց մի բան այն չէ: Ե՞րբ եմ վերջին անգամ խոսել նրա մասին,- շշնջաց Տիգրանը Միքայելի ականջին, երբ վերջինս դասից քսան րոպե ուշացումով ներս մտավ լսարան ու նստեց իր կողքին:
-
Ընկերս, դու իսկապե՞ս չես կատակում:
-
Ոչ, չեմ կատակում: Ես վերջին անգամ ե՞րբ եմ կատակել:
-
Չեմ հիշում:
-
Պատմիր ինձ ամեն ինչ ու ինքդ կհամոզվես, որ ես ոչինչ չեմ հիշում:
-
Անունդ ի՞նչ է:
-
Հիմա՛ր, ես միայն այդ Մարիամի հետ կապված ոչինչ չեմ հիշում:
- Լավ, մի բարկացիր: Դասերից հետո կխոսենք: Ես մի ծանոթ ունեմ, ուժեղ զգայական հակումներ ունի, կգնանք նրա մոտ, կզննի քեզ, գուցե որոշ բաներ կարողանա ասել:
-
Չլինի՞ հոգեբույժի մոտ ես ուզում տանել ինձ:
-
Չէ՛, նա սովորական մարդ է, քրոջս ամուսնու ընկերն է: Ուղղակի կխոսի քեզ հետ, կասի` ինչն ինչոց է:
-
Իսկ քո կարծիքով որտե՞ղ կարող է լինել այդ աղջկա լուսանկարը:
- Որտե՞ղ: Ես քո պահապան հրեշտա՞կն եմ, ի՞նչ է: Ի՞նչ իմանամ, մի տեղ պահած կլինես: Գուցե Գագիկը կարողանա ասել, թե որտեղ է:
***
Նեղ միջանցքի գրապահարանն հուշում էր տանտիրոջ ընթերցասեր լինելու մասին: Գագիկի աշխարհը սահմանափակվում էր ընկերների հետ հանդիպումներով, աշխատանքի գնալ-գալով, ֆուտբոլ դիտելով: Իսկ կանա՞յք: Հազիվ թե: Երբ գիտես, թե ինչ է սերը, հասարակ հրապուրանքով կյանք չես անցկացնի: Իսկ Գագիկը մեկն էր այն եզակի պոետիկ էություններից, որոնք սերն ապրում են բառիս ողջ խորությամբ:
Մի անգամ` տաս տարեկան հասակում, նա կանխազգացել էր, որ դիմացի փողոցով քայլող կինը վրաերթի է ենթարկվելու: Դա մի պահ էր տևել միայն, ապա գլուխը շրջել էր ու տեսել, թե ինչպես են մարդիկ հավաքվում խեղճ կնոջ շուրջը: Այդ օրվանից նա սկսեց հասկանալ, որ կանխազգացումը բարդ, սակայն իրական երևույթ է:
Տիգրանն ու Միքայելը մտան ներս, ողջունեցին իրենց սպասող Գագիկին, մտան հյուրասենյակ ու նստեցին բազմոցին: Բավական էր միայն նայել Տիգրանի դեմքին` անհանգիստ, լարված, ընկճված, հասկանալու համար, թե ինչ էր կատարվում նրա հոգում: Նա եկել էր գեթ մի հուշում ստանալու ակնկալիքով, սակայն մեծ հույսեր չուներ:
-
Դե՛, ինչո՞վ կարող եմ օգնել ձեզ,- խոսեց Գագիկը:
-
Ընկերս ասում է, թե ես ընկերուհի ունեմ, բայց ես նման բան չեմ հիշում: Երեք օր առաջ արթնացել եմ տարօրինակ ծանրություն զգալով: Հիշողությունս տեղն է. բժիշկն ասաց: Բայց մի բան այն չէ, ես ինձ լավ չեմ զգում, ինչ-որ բան է տանջում ինձ ներսից, ինչ-որ դատարկություն, սառնություն…
Գագիկը մոտեցավ ու նստեց Տիգրանի կողքին, փակեց աչքերն ու խնդրեց քար լռություն պահպանել: Մոտ տասնհինգ րոպե այդպես նստեց: Ու միայն Աստված վերևում իմացավ, թե ինչ զգաց Գագիկը…
-
«Կարթնանաս ու այլևս ինձ չես հիշի». ահա թե ինչ է ասել քեզ այդ աղջիկը. ասելիս էլ նայել է ուղիղ աչքերիդ մեջ,- կցկտուր ասաց նա:
-
Այդ ինչպե՞ս: Իսկ հետո՞:
-
Քո ներսում մեծ սեր կա, ահա թե ինչու ես ծանրություն զգում:
-
Իսկ այդ աղջկա մասին ի՞նչ կարող ես ասել:
-
Անունը Մարիամ է, ուսանողուհի է: Նա քո մեջ է, քո խորքում, քո ստվերում, քո ամեն մի շնչում:
-
Իսկ ես ինչպե՞ս կարող եմ ամեն ինչ հիշել ու գտնել նրան:
-
Եթե Աստված կամենա, ապա մի միջոց կհնարի քեզ օգնելու համար:
-
Իսկ ապագա՞ն: Ապագան կանխազգալ չե՞ս կարող: Դեռ տեսնելո՞ւ եմ նրան:
-
Հանդիպում կա, չգիտեմ, խորհրդավոր մի բան: Ուշադիր եղիր ազդանշանների հանդեպ:
-
Ազդանշաննե՞ր: Ի՞նչ ազդանշաններ:
-
Այլևս ոչինչ ասել չեմ կարող:
-
Իսկ նրա լուսանկա՞րը: Միքայելն ասաց, որ մի լուսանկար եմ ունեցել: Որտե՞ղ է այն հիմա:
-
Չգիտեմ, էլ ոչինչ չեմ տեսնում:
***
Գիշեր է: Լուռ ու խոնջացած պատկերներ, որ լողում են Տիգրանի աչքերի առջև, ձուլվում իրար, տարրալուծվում: Մշուշված մտքեր, դող, տագնապ: Որտեղի՞ց է սկսվել այս քաոսը: Համատարած անդունդ է, կարծես միտքը դատարկված լինի, կողպված, անզգայացած: Մի կաթիլ տխրություն, որն հիմա տարածվել է երակներով մեկ, տարտամ ու անորոշ բեռ դրել իր սրտում: Սերն այսպե՞ս է լինում…
Ինչպե՞ս կարող է հիշել նրան` Մարիամին: Որտեղի՞ց է պետք սկսել, որտե՞ղ կարելի է փնտրել որևէ հուշում, որևէ ելք: «Կարթնանաս ու այլևս ինձ չես հիշի». այ քեզ հիմարություն: Այսպե՞ս էր սիրում իրեն այդ Մարիամը…
Կյանքն իր մեջ կանգ է առել: Ցուրտ է: Ինքը կորցրել է մի կարևոր բան, առանց որի մարդիկ կիսատ են: Կորցրել է մեկին, որին հիմա չի էլ կարողանում հիշել, որը գուցե սիրելի էլ չի եղել այն աստիճան, որքան իրեն է թվում հիմա: Իսկ ներսում իրար դեմ հակամարտող հազարավոր ակնթարթներ` իրարից անջատ, իրարից բաժան, որ դեմ են առել կյանքի մեջտեղում ու թույլ չեն տալիս առաջ անցնել:
«Կարթնանաս ու այլևս ինձ չես հիշի». ավելի ճիշտ կլիներ այսպես. «Կարթնանաս ու այլևս չես կարողանա ապրել…»
Գլուխ 2. Մարիամ
Օրիորդը մոտեցավ հայելուն ու սկսեց սանրել սաթի պես սև մազերը` երկար, փայլուն, առողջ: Նա բարձրահասակ էր, սլացիկ ու նուրբ կազմվածքով: Սև աչքերի անդիմադրելի փայլը, սպիտակ մաշկը, այտերի շառագույնը, փոքրիկ քիթը, գեղեցիկ շրթունքները բովանդակում էին նրա համաչափ ու այնքան թովիչ դեմքը: Այդ օրիորդը Մարիամն էր:
Երևանի պետական լեզվաբանական համալսարանի օտար լեզուների ֆակուլտետի երկրորդ կուրսի ուսանողուհի էր: Սովորում էր գերազանց, աշխատում ջանասիրաբար ու մեծ պատրաստակամությամբ: Մարիամը կամեցող էր, արդարամիտ, համեստ, վեհ ու առաքինի: Նրանով հիանում էին բոլորը:
Փոքր տարիքում անխորտակ համոզմունքով ու հավատով լցված` երազում էր իր առասպելական դյուցազնի մասին: Մեծացավ ու հասկացավ, որ հերոսական կերպար կրողները միայն գրքերում գոյություն ունեն: Չնայած…
Տիգրանի լուսանկարն ընկավ աչքին: Այդ երիտասարդն այն միակն էր, որը կարողացավ խռովել Մարիամի հանդարտությունը, փոթորկել նրա մտքերն ու զգացումները, սեր արթնացնել ներսում: Աղջիկը երկար-երկար նայեց Տիգրանի վայելուչ պատկերին, մտովի համբուրեց այնքա՜ն սիրելի աչքերը: Լուսանկարում տղան մեղմ ժպտում էր, իսկ Մարիամը սկսեց լաց լինել:
Որտե՞ղ է հիմա Տիգրանը: Ի՞նչ է անում: Ինչո՞ւ է լռում: Արդեն երկու շաբաթ է, ինչ նրանից ոչ մի լուր, ոչ մի զանգ, ոչ մի նամակ: Մի՞թե չէր սիրում, մի՞թե այս սերը կործանման է դատապարտված: Իսկ եթե ի՞նքը զանգահարի նրան: Ո՛չ, ո՛չ, ոչ մի դեպքում: Դե եթե «հպարտ-հպարտ» են խաղալու, ապա հաղթողն ինքն է լինելու:
***
-
Ցեղակից կարող ենք համարել այն լեզուները, որոնք ունեն հիմնական բառաֆոնդի ու քերականության որակ կազմող ծագումնաբանական ընդհանրություններ: Ցեղակից լեզուները ծագել են մեկ ընդհանուր հիմքից…,- թելադրում էր լեզվաբանության դասախոսը, իսկ երրորդ շարքում նստած Մարիամը ոչ մի կերպ չէր կարողանում կենտրոնացնել իր ուշադրությունը որևէ բանի վրա: Վերջերս մտացրիվ էր դարձել, ինքնամփոփ, թախծոտ:
-
Մա՛ր, արթնացի՛ր: Ինչո՞ւ ես այդքան տխուր,- շշնջաց Մարիամի կողքին նստող նրա հավատարիմ ընկերուհին:
-
Լո՛ւս, Տիգրանից ոչ մի նորություն չկա, պատկերացնո՞ւմ ես: Նա չի զանգել, անգամ մի հաղորդագրություն չի ուղարկել: Արդեն սկսում եմ անհանգստանալ: Չլինի՞ իսկապես մոռացավ ինձ այսքան շուտ:
-
Մոռանա՞լ: Չեմ կարծում, չէ՛, հաստատ չէ: Նա քեզ շատ է սիրում, այ կտեսնես` շուտով կհայտնվի:
-
Չգիտեմ, գուցե նեղացել է ինձնից:
-
Բայց ի՞նչ էր պատահել, այդպես էլ չպատմեցիր ինձ:
-
Վերջին անգամ, երբ տեսա նրան, միասին երկար զբոսնեցինք, հետո մտանք մոտակա սրճարանը` թեյ խմելու: Սկսեց անձրև գալ, փողոցն ամայի դարձավ: Պատուհանի մոտ նստած հետևում էի թափվող կաթիլներին: Տիգրանը զվարթ տեսք ուներ. կատակում էր, փորձում ձեռքս բռնել: Հանկարծ սրճարանի մոտ մի մեքենա կանգնեց, մի աղջիկ դուրս եկավ, ապա մի տղա: Աղջիկը լաց էր լինում: Նրանք սկսեցին վիճել, տղան գոռում էր: Վերջում էլ հրեց խեղճ աղջկան, նստեց մեքենան ու հեռացավ: Աղջիկը մնաց մայթեզրին կանգնած` միայնակ, լքված, հուսահատ: Ես ու Տիգրանը զարմացած նրան էինք նայում, մինչ նա դանդաղ քայլերով, գլխահակ ու դողահար անհետացավ մեր տեսադաշտից: Ես այնքա՜ն ազդվեցի: Այդ աղջիկը մինչև հիմա էլ կանգնած է աչքիս առջև` արցունքներից ուռած ու կարմրած աչքերով, թևաթափ, դժբախտ: Մի քանի րոպե լուռ էինք. ապա դուրս եկանք սրճարանից: Տիգրանն ինձ տուն ճանապարհեց: Երբ արդեն պետք է բաժանվեինք, չգիտես ինչու ես ասացի. «Գուցե դու էլ մի օր ինձ հետ այդպես վարվես»: Տիգրանը սկսեց ծիծաղել, իսկ ես ավելի տխրեցի: Բարձրացրի գլուխս, շատ խորը նայեցի ուղիղ նրա աչքերի մեջ ու ասացի բավականին հուզված ձայնով. «Կարթնանաս ու այլևս ինձ չես հիշի», ապա արագ շրջվեցի ու հեռացա` նրան թողնելով կատարյալ շփոթության մեջ: Չգիտեմ, Լո՛ւս, չգիտեմ, նա չկա, հօդս է ցնդել:
-
Դե լավ, լուրջ բան չկա, երևի ուղղակի նեղվել է, որ նման բան ես ասել: Մի՛ անհանգստացիր, վստահ եմ, որ նա չէր արթնանա ու մոռանա քեզ…
***
Մութ սենյակի անլույս պատերից այս կողմ նստել էր Մարիամը: Գրասեղանին` կույտերով գրքեր, տետրեր, գրենական պիտույքներ: Ձեռքում մի գիրք բռնած փորձում էր ամեն կերպ հասկանալ կարդացած բառակույտը: Չէր ստացվում: Չէր էլ ստացվելու: Երբ մարդկային հոգին է ցավում, դրա դեմ ոչ մի փրկություն չկա:
Արցունքի մի կաթիլ թրջեց աղջկա այտը, սահեց, ընկավ ու քարացավ: Երանի ցավն էլ դուրս պրծներ իրենից, երանի իրեն պատառ-պատառ անող սերն էլ գրողի ծոցը կորչեր, որ կարողանար ազատվել, վերջ տալ իր մտքի դեգերումներին: Սերը տառապանք է, տանջանք, ցավ, դժբախտություն: Ինչո՞ւ Աստված տվեց իրեն այդ սերը, իր ինչի՞ն էր պետք այն: Երկի՛նք, բավ է ծանակես, բավ է փորձություն ուղարկես: Ինչո՞ւ է երջանկությունը միշտ բարդությունների, բաժանումների ու տառապանքների գնով ձեռք բերվում…
Մարիամը կուչ էր եկել մի անկյունում. դուրս հորդացող արցունքները խեղդում էին նրան: Նա չկա, չկա, չկա: Անգույն աշխարհ, մռայլ երկինք, ցուրտ աշուն: Կդիմանա՞…
Տիգրանի լուսանկարի առջև աղոթք մրմնջաց, աղաչեց, պաղատեց, որ Աստված լսի իրեն ու օգնի…
***
Անցավ մեկ ամիս… Մարիամի կյանքում ոչինչ չփոխվեց. նա նույն հուսահատ ու անկյանք կերպով շարունակեց քնել ու արթնանալ, գնալ դասի, գալ տուն, պարապել, կարծես հենց այդպես էլ պետք է լիներ, կարծես կյանքը միայն նույնատիպ մեխանիկական գործողություններից է բաղկացած:
Մի օր փողոցում պատահաբար տեսավ Տիգրանին: Նրանք գրեթե իրար կողքով անցան: Մարիամը միայնակ էր, քայլում էր դանդաղ ու գլուխը կախ: Միայն վերջին պահին բարձրացրեց աչքերն ու ճանաչեց դիմացից եկող բարձրահասակ տղային: Նա էր: Անկասկած: Իրեն չէր նայում, հայացքն այլ կողմ դարձրած` շտապում էր ինչ-որ տեղ: Գուցե տեսել էր իրեն ու արագ շրջել հայացքը: Մարիամը քարացավ. ուզում էր մոտենալ, խոսել, բայց… Նա այնքա՜ն օտար թվաց… Տիգրանը գնաց, անհետացավ, իսկ Մարիամը երկար-երկար անշարժ կանգնել ու նրա անցած ճանապարհն էր դիտում, առաջին ձյան վրա թողած նրա թարմ ոտնահետքերը, որոնք ծածկվում էին բազում այլ ոտնահետքերով ու ջնջում Տիգրանինը: Շատ ժամանակ է անցել, Տիգրանը գեղեցիկ տղա է, գուցե նրա կյանքում հիմա այլ աղջիկներ են հայտնվել: Իսկ ի՞նքը: Նա իրեն ավելորդ զգաց: Ինքը գիշերուզօր նրանով է ապրում, նրա զանգին է սպասում, իսկ Տիգրանն իրեն չի էլ հիշում, տեսնելիս էլ անտեսում է, կարծես իրենց մեջ երբեք ոչինչ չի եղել, կարծես երբեք իր ձեռքը չի բռնել, չի համբուրել իրեն:
Գիշեր է: Տեսնես երբևէ կտեսնի՞ նրան…
Ձմեռ: Սահմռկեցուցիչ: Դաժան: Անողոք: Իր սրտում էլ է ձմեռ, իր երակներում էլ սերն է սառել, քարացել, բյուրեղ-բյուրեղ դեմ առել սրտի զարկերին: Կյանքն ապրել է պետք, Տիգրանին մոռանալ է պետք, ինչպես որ նա կարողացավ այդպես հեշտ լքել իրեն ու մոռանալ: Տիգրանին ջնջել է պետք, այնպես, ինչպես նա իրեն ջնջեց իր կյանքից, անպետք իրի պես դուրս շպրտեց իր հոգուց…
Գլուխ 3. Երազը
Գարուն է` ջերմ ու տաք, վառ ու կանաչ, լուսավոր ու թարմ: Տիգրանի սրտում բույն
դրած ձմեռը կամաց-կամաց նահանջում է: Արգելել է պետք այդպիսի ձմեռը. մարդու հոգին
չպետք է սառչի…
Բազմահարկ շենքի
չորրորդ հարկի պատուհանից այս կողմ նստել էր Տիգրանն ու մտածում էր իր կուրսային
աշխատանքի մասին, մինչ Միքայելը հեռախոսով զրուցում էր: Վերջինիս սենյակում կարող
էիր գտնել բոլոր ժամանակաների լավագույն ֆիլմերի տեսականին:
-
Վերջ, ես վերջացրի, կարող
ենք գնալ, երրորդ դասի սկսվելուն դեռ ժամանակ կա:
-
Ի՞նչ դաս է,- անտարբեր հարցրեց Տիգրանը:
-
Փիլիսոփայություն:
Այդ բառը խուժեց ներս,
խառնեց մի կողմում թողած-մոռացվածը: Հոգին մթագնեց: Փիլիսոփայություն: Այն օրվանից
ի վեր, ինչ «իմացել էր» Մարիամի գոյության մասին, այդ դասաժամերին կենտրոնանալ չէր
կարողանում: Իսկ եթե ավելի հստակ, ապա նա առհասարակ այլևս
կենտրոնանալ չէր կարողանում: Պատճառը խորն էր, մի այնպիսի բան, որն ամենամոտ ընկերոջն անգամ
խոստովանել չէր կարող: Նա սաստիկ կարոտ էր զգում, պակաս, անզուսպ ու անհագ
ցանկություն: Ու միայն Աստված գիտի, թե ում հանդեպ: Ներսից ռումբի պես պայթող մի
բան, որ սեր են անվանում: Ընդունենք, որ սեր բառը հնացել է: Այդ զգացմունքին ավելի
բնորոշ անուն է պետք մտածել:
-
Էլի՞ վերացար աշխարհիս
երեսից: Բարեկա՛մս, մի՛ տանջիր ինքդ քեզ: Անգամ նրա դեմքը չես հիշում, էլ ինչպե՞ս
կարող ես մինչև հիմա սիրել նրան:
-
Իսկ քեզ ո՞վ ասաց, որ ես նրա
մասին եմ մտածում:
-
Դե դժվար թե Համբարձումյանի
պատճառով այսպիսի սիրատոչոր հայացք ընդունեիր:
-
Լավ, ավելի լավ է գնանք,
ժամանակն է:
***
Դասերից հետո համալսարանի
բակն, ինչպես միշտ, բազմամարդ էր: Այս ու այն կողմ շտապող ուսանողներ,
խոսակցություններ, աղմուկ, ծիծաղ: Ուռենիներից մեկի տակ կանգնել էին Միքայելն ու
Տիգրանը: Գարնանային մեղմ քամի, նոր բացված ծաղիկների անուշաբույր, թեթև ու
հանգիստ մթնոլորտ. կարծես զարթոնք լինի: Կյանքը ինքն է ստիպում ապրել…
-
Տրամադրությունդ բարձրացավ
չէ՞:
-
Հա՛, ամեն ինչ կարգին է:
Նստեցին նստարանին, Տիգրանը վառեց ծխախոտն ու լուրջ հայացքով դիմեց
ընկերոջը.
-
Մի՛ք, Աստծուն հավատո՞ւմ ես:
-
Հա՛, իհարկե:
-
Իսկ ճակատագրի՞ն:
-
Հա՛, իհարկե:
-
Իսկ Ձմեռ պապիի՞ն:
-
Հա՛, իհարկե,- կրկին ասաց
Միքայելը, ու երկուսով սկսեցին ծիծաղել:
-
Տարօրինակ կանխազգացում
ունեմ, կարծես այսօր ինչ-որ էական բան է լինելու:
-
Դե գնա տուն ու տնից դուրս
չգաս:
-
Դա ի՞նչ կապ ունի: Է՛հ, ինձ
չես հասկանա:
-
Ընկե՛րս, քեզ անգամ դու չես
հասկանա, էլ ուր մնաց` ես:
***
Կիսախավար գիշերում ամեն
երազ կյանք է ստանում, թևեր առնում, լցնում տան օդը, ներկում սենյակի կիսաշունչ
պատերը, գունավորում առաստաղն ու կախարդանք դառնում: Դյութի՜չ, թովի՜չ: Գիշերն իր
հեքիաթն ունի: Իսկ այդ հեքիաթը կյանքում լոկ մեկ անգամ է տրվում:
Տիգրանը պառկել էր իր
անկողնում ու մտածում էր: Աչքերի առջև պտտվող պատկերներ, մարդկային կերպարանքներ,
դեպքեր ու իրադարձություններ, մի իսկական խառնաշփոթ: Դեռ առավոտից իրեն մտահոգող
անհանգստությունը մի փոքր մեղմացել էր, միայն սիրտն էր արագ զարկում: Ամեն ինչ
կարծես թե լավ էր, ոչ մի բանի պակաս չուներ: Ուրեմն որտեղի՞ց է լսվում անողոք մի
ձայն, որն անվերջ ու առանց դադարի կեղեքում է իրեն ներսից, տանջում ու տխրություն
հաղորդում իր օրերին: Իրեն շարունակ հետապնդող մի հիշողություն, որը ջնջվել էր,
սակայն պահպանվել ներկայի ու ապագայի հատման կետում, համառորեն տեղավորվել առաջ
ընթացող գնացքի մեջ: Ո՞ր մեղքի համար: Հիշողություն, որն այլևս վերականգնել չի
լինի, որն հավիտյան այլևս իր սեփականությունը չէ: Այսպես դեպի ո՞ւր…
Տիգրանի գալարվող ու
մղձավանջային մտքերը` իրար հերթ ու հաշիվ չտվող, մեկ շատ հարազատ, մեկ սաստիկ օտար, միանման
ու այնքան տարբեր: Իսկ ինքը ոչինչ չի հիշում: Չի հիշում մի աղջկա, որին հավանաբար
համբուրել է: Տեսնես ի՞նչ է զգացել այդ պահին: Չի հիշում մեկին, որն իր կյանքի
կեսն է եղել, իսկ հիմա դեմք չունի անգամ, թեկուզ լոկ մի պատկեր, գեթ մի ուրվագիծ`
մշուշված ու քողարկված:
Գլխացավ: Հակասական մտքերն
ու զգայությունները հեղեղել են հոգին, իսկ ելք… չկա: Ինչո՞ւ, Աստվա՛ծ… Քնել է
պետք, անջատել բանականությունն ու քնել, տրվել պահին, չմտորել, չափսոսալ, ուղղակի
քնել: Քնել ու լողալ երազների հրաշագեղ աշխարհում, արթնանալ վերածնված…
***
Տիգրանը քնեց շատ խորն ու
շատ երկար: Երբ բացեց աչքերը, ժամը տասն էր: Ուշացել էր դասից: Արթնացավ բավականին
դժվարությամբ, գրեթե ուժասպառ: Քրտնած ու դողացող ձեռքերով մի կողմ նետեց ծածկոցը,
նստեց անկողնում ու փորձեց կենտրոնանալ:
Երազը: Աստվա՜ծ: Երազ է
տեսել ու այն էլ ի՜նչ երազ: Սպասեք, սպասեք, այդ ամբողջը դեռ հիշել է պետք,
հասկանալ, վերլուծել: Մի քանի վայրկյան էր տևել միայն. ինքը կանգնած էր ինչ-որ
պատուհանի առջև ու դուրս էր նայում: Դրսում զմայլելի բնություն էր` փարթամ ծառեր,
երփներանգ ծաղիկներ, մաքուր ու պարզ օդ: Իսկական դրախտ: Մեջքի ետևում մի պահ զգաց
մեկի ներկայությունը, բայց չգիտես ինչու չշրջվեց: Մի փոքրիկ երեխա էր. հոգի ճմլող
իր նուրբ ձայնով արագ շշնջաց հետևյալն ու անհետացավ. «Այսօր` ժամը 12:00-ին,
կլինես Էջմիածնի Մայր Տաճարում: Մարիամն էլ է գալու: Կփնտրես նրան: Աղջիկներ շատ
կտեսնես, բայց դու ուշադիր նրանց աչքերին կնայես: Հենց գտնես նրան, ամեն ինչ
միանգամից կհիշես»:
Հիսո՜ւս Քրիստոս…
Դա ազդանշան էր, օգնություն:
Մի՞թե հնարավոր է: Կյանքում նման բաներ իսկապե՞ս լինում են: Ահա՜ թե ինչու էր այդ
ինքնազգացողությունը: Կգնա, պարտավոր է, պետք է, ուզում է: Այլ կերպ վարվել չի
կարող: Երբ կյանքն ինքն է որևէ բան հուշում, չլսելն առնվազն անմտություն կլինի:
Ժամանակ դեռ կա, պետք է նախ
ուշքի գալ: Մարմնով մեկ անսովոր սարսուռ անցավ: Հոգին արթնացավ, լցվեց անուն
չունեցող մի քնքուշ մեղմությամբ: Հանդիպման պահը մոտ է… Երևի թե պետք է ապրել նման
պահ հասկանալու համար, թե ինչ են զգում սիրահարները:
Տիգրանը լվացվեց, սափրվեց,
արագ հագնվեց: Սև շալվար, բաց կապույտ վերնաշապիկ: Հիշո՞ւմ է իրեն Մարիամը:
Օծանելիք, ժամացույց, գուցե նաև փողկա՞պ: Չէ՛, շատ պաշտոնական կլինի: Մարիամը
ծաղիկներ սիրո՞ւմ է: Սուրճ խմեց, այդ ընթացքում մոտ տասն անգամ գնաց այս ու այն
կողմ, ողջ սենյակով մեկ շրջեց: Տանը ոչ ոք չկար: Հայրն ու մայրն աշխատանքի էին,
իսկ քույր ու եղբայր չուներ: Մարիամը կցանկանա՞ իրենց տանն ապրել:
Ոգևորված, խանդավառված ու
սաստիկ հուզված` Տիգրանը տանից դուրս եկավ: Ժամը տասնմեկն էր: Դրսում արևոտ ու
շողշողուն եղանակ էր` եթերային ու հոգեթով: Տիգրանն այսօր այլ էր` հմայված,
գերված: Լիարժեք ապրելու համար սիրել է պետք:
Արագ անցավ փողոցն ու տաքսի
կանգնեցրեց: Էջմիածին…
***
Աստվածային առեղծվածի մի
ուրույն դրսևորում` Էջմիածին: Եկեղեցիների քաղաք` սրբանվեր, աստվածաշունչ, հոգևոր
մշակույթի անփոխարինելի ու յուրահատուկ զարկերակ, որը բաբախում է ողջ հայության
սրտում: Հոյակերտ կոթողների օրրան, որն հարուստ է իր համազգային արժեքներով,
սրբազան ոգով, քրիստոնեական հավատի մշտավառ լույսով…
Սուրբ քաղաք տանող մայրուղին
գարնան վառ ու ավետաբեր շղարշ էր հագել: Ծաղիկների արբեցնող բուրմունք, որը լցվում է թոքերդ, հաճելի ու
կազդուրիչ հովով պարուրում հոգուդ ամեն ծալք ու արահետ: Հրա՜շք, դու գոյություն
ունես…
Մեքենան սլանում էր հարթ ճանապարհով:
Տասնհինգ կիլոմետրը Տիգրանի աչքերում երկարում էր, կրկնապատկվում: Պատուհանից
դուրս խճանկար կազմող փողոցներ էին, շենքեր, մարդիկ, մի ամբողջ բովանդակ ու համընդհանուր ժապավեն, որն
հենց ինքը կյանքն է: Երկնային անպատմելի, անմեկնելի, անձեռակերտ մի հուշարձան, որ
ճակատագիր են կոչում:
Դող, թրթիռ, սպասում:
Քամու անտես հովը մեղմ շոյում էր Տիգրանի` անհամբերությունից լարված դիմագծերը,
անուշ մի դրոշմ թողնում նրա բաց շագանակագույն սիրահարված աչքերի խորքերում: Երկար
սպասված պահը մոտ էր: Իր մտքերում այդ հանդիպմանն անվերջ սպասել ու հավատացել էր:
Երևակայական ու անգամ կիսադեմ չունեցող ցնորքների դիցուհին այլևս իրականություն
պիտի դառնար, պիտի մտներ իր կյանք, դառնար իրենը: Կյանք, դու հրա՜շք ես…
***
Տիգրանի առջև Սրբություն Սրբոց Էջմիածնի Մայր Տաճարն էր` Հայ առաքելական եկեղեցու կրոնական գլխավոր կոթողներից մեկը: Ըստ ավանդության` Աստծո որդին այդ վայրում էր պատվիրել կառուցել եկեղեցին: Աշխարհի առաջին գմբեթավոր եկեղեցին, որը քրիստոնեական հավատի, հոգևոր ժառանգության նշանակալից արտահայտությունն է` կաթողիկոսության կենտրոնը:
Կեսօր էր: Արևն այնքան ուրախ էր, որ տարածում էր իր համայն լույսը, շողում ու շողարձակում, ժպտում ու ջերմացնում: Երկինքը կարծես տոնում էր իր հաղթանակը. այն, ինչ վերևում վաղուց որոշված էր, լինելու իր ուղին էր գտել: Երազանքներն իրականանում են…
Ոտքերն հազիվ էին առաջ շարժվում: Հուզմունքից իրեն կորցրած Տիգրանը ներքին մղումով քայլում էր դեպի եկեղեցի: Բնություն` ծառեր, ծաղիկներ, խոտ ու կանաչ` ծաղկած, բողբոջած, փթթուն: Մի իսկական եդեմ է, բուրաստան, դրախտային հանգստավայր: Երկնի լազուրում Աստծո տաճարի վեր խոյացող հոյակերտ գմբեթն է` Աստծո խորհուրդն ու պատվիրանը…
Տիգրանը մտավ եկեղեցի: Լուռ
ու պերճախոս անձայնություն, ոչ մի բառով չնկարագրվող խնկաբույր, երիտասարդ ու
ալեհեր, մանուկ ու զառամյալ:
Լսվում է քահանայի ձայնը. «ՕՐՀՆՅԱԼ ՏԵՐ ՄԵՐ ՀԻՍՈՒՍ ՔՐԻՍՏՈՍ ԱՄԵՆ, Հայր մեր, որ յերկինս ես...»: Նախագավթում հարյուրավոր մոմեր են վառվում: Մարդիկ ամեն օր իրենց բազմաբովանդակ ու արտասովոր խնդրանքի ու երախտագիտության խոսքն են ուղղում առ Աստված՝ լի անմար ու անշեջ հավատով, որ իրենց սրտից բխող անկեղծ խոսքը կհասնի Աստծուն...
Տիգրանը մոտեցավ
մոմավաճառին, մի մոմ գնեց ու վառեց: Թող կատարվի…
Շուրջբոլորն աղջիկներ էին:
Հայացքով երկար-երկար զննեց բոլորին, ուշադիր նայեց նրանց աչքերի մեջ: Մի կողմում
կանգնած անտես փնտրտուք, հիշողության ազդակներ, սպասումի ու անհամբերության
տանջալից րոպեներ:
Որտե՞ղ ես, Մարիա′մ…
12:30 էր: Տիգրանը դուրս
եկավ եկեղեցուց, սկսեց պտտվել ողջ տարածքով մեկ: Ամեն քայլափոխին հանդիպող
աղջիկներ, կանայք, երեխաներ, տղամարդիկ` բոլորն անհոգ ու զվարթ: Խոսակցություններ,
շշուկներ, ծիծաղ, մարդկային դեմքեր` միանման աչքերով: Չնայած աչքերը միանման լինել
չեն կարող, ուղղակի իր փնտրածն ուրիշ աչքեր են…
***
14:00 էր: Հոգնած,
հուսահատված, սպառված ու վերջացած: Ողջ տարածքով մեկ ման եկավ, քայլեց, ետ ու առաջ
գնաց, նստեց, կանգնեց, եկեղեցու մուտքերի մոտ աղոթք ասաց ու… Ու որոշեց վերադառնալ
Երևան…
Ի՜նչ հիմարություն արեց:
Հավատալ երազի՜ն…
Մի վերջին հայացքով ընդգրկեց
այսօրվա տեսածն ու երբ զանգակատան մուտքի մոտ կանգնած շրջվեց ու պատրաստվում էր
հեռանալ, այդ պահին իրեն մի աղջիկ դիպավ: Մինչ երկուսն էլ ուշքի կգային, Տիգրանը
սրտի տրոփյունով նայեց իրեն հանդիպած գեղեցիկ աղջկա աչքերին…
Աստվածնե՜ր, աստվածնե՜ր,
անհնարին ոչինչ չկա…
Աղջկա սև աչքերի խորտակելի
հրապույր` իրեն այնքա՜ն հարազատ, այդ աչքերի աստվածային հրաշագործ զորություն:
Բավական էր միայն մեկ անգամ նայել այդ աչքերին ու տեսնել այն, ինչ կյանք են
անվանում: Տիգրանը քարացած, ոգևորված, աշխարհով մեկ եղած կանգնել էր լուռ ու
արտասվում էր…
Մարիամը ցնցվեց: Այդքան
ամիսներ չխոսել Տիգրանի հետ, նրանից և ոչ մի լուր չունենալ, գալ հասնել Էջմիածին
ու Մայր Տաճարի մուտքի մոտ հանդիպել նրան:
Ու Տիգրանը հիշե՜ց, հիշե՜ց, ամե՜ն ինչ հիշեց: Բոլոր անթեղված հույզերը վերածնվեցին, բջիջներն արթնացան, կորածը գտնվեց: Նրա շփոթված աչքերի առջև ընդամենը մեկ րոպեում շարվեցին մոռացված հիշողությունները, միասին անցկացրած բոլոր ժամերն ու րոպեները, վայրկյաններն ու ակնթարթները, խոսակցությունները, ժպիտները, խենթ վեճերն ու համբույրները, ամե՛ն-ամե՛ն ինչ:
Սեպտեմբերի տասն էր: Հանդիպել էին Սևանում: Հայաստանի գեղեցկուհին ծիծաղածուփ ժպիտով ու փիրուզե մակերևույթով կախարդական հայելու պես իր մեջ բազում գաղտնիքներ էր ամփոփում: Հիրավի երկնքի մի կտորն էր երկրի վրա: Արևի ճառագայթները ոսկևորել էին Մարիամի դեմքը, նրա աչքերը լցված էին սիրով, քնքշությամբ ու քաղցր մեղմությամբ: Բլրի վրա գտնվող եկեղեցիներից մեկի
առջև Տիգրանը մոտեցավ Մարիամին ու սկսեց զրուցել:
-
Լևոն Շանթի «Հին աստվածները»
կարդացե՞լ եք:
- Իհարկե: Իմ սիրելի գրքերից մեկն է: Իջեք, իջեք, երազներ, իջեք զգո՜ւյշ, երազներ, շոյող, անո՜ւշ, երազներ, իջեք քնքո՜ւշ երազներ:
- Մարիամ իշխանուհու և վանահոր սիրո պատմություն, որի դրսևորումն ահա այս եկեղեցին է:
-
Այո, ճակատագրի բերումով խաթարված սեր, որը սակայն չի մեռնում նրանց սրտերում…
-
Ես Տիգրանն եմ, շատ ուրախ եմ ծանոթության համար:
-
Անունս Մարիամ է, ինչպես իշխանուհունը,- ասաց աղջիկն ու ժպտաց:
Այդ օրը երկար զբոսնեցին, խոսեցին ամեն ինչից` գրքերից, երաժշտությունից, արվեստից: Միասին էլ վերադարձան Երևան… Հեռախոսազանգեր, հանդիպումներ, սիրահարներին բնորոշ խենթ արարքներ… Մի սեր, որը փոխեց երկուսին էլ…
***
-
Ի՞նչ է կյանքը,- մի օր հարցրեց Տիգրանը:
- Տեսնո՞ւմ ես ա՛յ այն փոքրիկին, որը վազվզում է, փորձում թիթեռ բռնել, կամ ա՛յ այն պապիկին, որը թերթ է կարդում, կամ մեր առջևի ծիրանենին: Ահա կյանքը,- պատասխանեց Մարիամն ու փակեց աչքերը:
-
Աստծուն հավատո՞ւմ ես:
-
Հա՛, հավատում եմ:
-
Իսկ ճակատագրի՞ն:
- Ճակատագրին էլ: Ոչինչ հենց այնպես չի լինում: Գուցե երբեմն ուղղակի չենք հասկանում, բայց որոշ ժամանակ անց բոլորս էլ գիտակցում ենք, թե ինչու որևէ բան եղավ, կամ չեղավ, վիճակված էր, թե ոչ:
-
Ինչո՞ւ ես աչքերդ փակել:
- Ուզում եմ մեր ապագան պատկերացնել. կլինե՞ս կողքիս, թե՞ մի օր կբաժանվենք: Փորձում եմ մեկ ուրիշին պատկերացնել քո կնոջ դերում,- ասաց Մարիամն ու բաց արեց աչքերը:
-
Ու ստացվե՞ց:
- Չգիտեմ, աղոտ: Չկարողացա քեզ հեռացնել ինձնից: Բոլոր ցանկություններս ու երազանքներս քեզ հետ են կապված, եթե դու չլինես, չգիտեմ էլ, թե ինչ կլինի ինձ հետ:
***
-
Աչքերդ շատ եմ սիրում,- ասաց Տիգրանը, երբ մի օր առավոտյան զբոսնում էին Սիրահարների այգում:
-
Այդ ի՞նչ ես գտել իմ աչքերի մեջ:
-
Չգիտեմ: Կարծում եմ` մարդիկ երբեք ստույգ չեն կարողանա ասել, թե ինչ են գտել դիմացինի մեջ, ինչու են սիրահարվել հենց ա՛յդ մեկին: Ես ուղղակի առաջին իսկ օրվանից զգացի, որ դու ուրիշ ես, ուրիշ: Այս խոսքերը յուրաքանչյուր սիրահար ասում է, սակայն հիմա եմ հասկանում, որ դրանք լոկ խոսքեր չեն: Քո աչքերում ես ինքս ինձ եմ տեսնում, մեր ապագան, մեր անբաժան ուղին, որ դեռ պիտի քայլենք միասին: Ասում եմ` ամբողջ հոգով զգալով ասածիս ողջ խորությունն ու էությունը: Ու այսպիսի բան ասում են կյանքում միայն մեկին…
***
Մի օր, Մարիամի հետ ձեռք-ձեռքի տված, նստել էին այգու նստարանին: Մարիամի հագին բաց վարդագույն գեղեցիկ զգեստ էր, շատ պարզ, բայց չափազանց նուրբ: Նա երեխայի պես ժպտում էր, ուրախանում, խոսում, աղմկում, ինչ-որ բաներ պատմում` երբեմն զավեշտալի, երբեմն անհեթեթ: Օդը լցվում էր Մարիամով, սկսվում այնտեղից, որտեղ նա էր, կլանում նրան, դառնում նա:
-
Տիգրա՛ն, ա՛յ Տիգրան, սերն ի՞նչ է:
-
Սերն այն է, որ դու կտրվում ես քո սեփական եսից ու տենչում ձուլվել նրա եսին:
-
Լավ էլ երևաց, որ փիլիսոփայության և հոգեբանության ֆակուլտետում ես սովորում:
- Սերն այն է, երբ դու գիշերը չես քնում, մտածում ես նրա մասին, պատկերացնում, թե նա ինչպիսի ծնող կլինի, ինչպիսի կին կլինի, ինչպիսի…
-
Հիմա էլ երևաց, որ ռոմանտիկ ես:
- Սերն այն է, երբ ինքդ քեզ խոստովանում ես, որ մահու չափ վախենում ես նրան կորցնելուց, երբ գիտես, որ նա կյանքի չափ թանկ է, կարևոր, ցանկալի, անփոխարինելի…
-
Կամուսնանա՞ս ինձ հետ:
-
Խնդրեմ, մի քանի գեղեցիկ նախադասություն, և աղջիկը պատրաստ է ամուսնանալ քեզ հետ:
- Սրիկա: Ճի՞շտն ասեմ: Սերն այն է, երբ նա սկսում է քեզ գրավելու համար աղջկական սենտիմենտալ խոսքեր ասել, իսկ դու մտքումդ ծիծաղում ես, քանի որ չես սիրում լսել նման խոսքեր, ու քանի որ դու նախքան այդ էլ լավ էլ գրավված ու գերված էիր, բա՜, սիրելի՛ս…
-
Լավ, կամուսնանամ քեզ հետ, համոզեցիր…
***
Աշնանային դեղնականաչ տերևներ, որ, օդում թեթև պտույտեր գործելով, հայտնվում են անձրևից թրջված գետնին, անձրևին հաջորդող մաքուր օդ, որ ներս ես քաշում թոքերով մեկ, շնչում ու շնչում:
Մարիամն այդ օրն իր լուսանկարը նվիրեց Տիգրանին: Վերջինս երկար-երկար նայեց աղջկա չքնաղ պատկերին ու մտքում ասաց` «Երկնային մշտավառ լույս, տեսնես ի՞նչ հրաշքով եմ արժանացել քեզ ունենալու բախտին»:
-
Հավանո՞ւմ ես լուսանկարս:
-
Հա՛, շատ գեղեցիկ ես:
-
Կտանես տուն ու պինդ-պինդ կպահես,- կատակեց Մարիամը:
-
Որտե՞ղ խորհուրդ կտաս պահել այն:
- Հըմմ, սպասիր մտածեմ. դիր մի այնպիսի տեղ, որ ոչ մեկի մտքով երբևէ չանցնի, որ այնտեղ կարող ես ինչ-որ բան դրած լինել:
-
Օրինա՞կ:
-
Դե օրինակ պահիր մի դարակում, որը երբեք չես բացում:
-
Ինչո՞ւ:
-
Դե որ սկսես բացել:
Տիգրանը բարձրաձայն ու լիաթոք ծիծաղեց:
-
Լավ, կդնեմ իմ հին խաղալիքների դարակում…
Ու հիշեց, Տիգրանը հիշեց, որ լուսանկարը փնտրելիս հենց միայն այդ դարակը չէր բացել, մտածել էր, որ այնտեղ ինքը երբեք լուսանկար չէր պահի…
***
-
Բարև, Մարիա՛մ,- խոսեց Տիգրանը:
-
Բարև,- հուզված ձայնով ասաց Մարիամը:
Հանդիպումն անսպասելի էր: Ինքն արդեն համակերպվել էր նրան մոռանալու մտքին, մեկ էլ հանկարծ անցյալը դառնում է ներկա, կանգնում աչքի առջև, նյութ ստանում ու ոգի առնում:
- Վերջին անգամ, երբ տեսանք իրար, սրճարանը, այն աղջիկն ու տղան, քեզ տուն ճանապարհելը, հիշո՞ւմ ես: Բաժանվելիս դու խորը նայեցիր ուղիղ աչքերիս մեջ ու ասացիր. «Կարթնանաս ու այլևս ինձ չես հիշի», ապա շրջվեցիր ու հեռացար, հիշո՞ւմ ես:
-
Հա, հիշում եմ, ինչո՞ւ,- պատասխանեց ու… քարացավ: Տե՜ր Աստված, մի՞թե…
- Կատարվեց, այդ գրողի տարած «Կարթնանաս ու այլևս ինձ չես հիշի» միտքդ կատարվեց: Մի զարմացիր, հաջորդ օրը ես արթնացա, նայեցի հայելու մեջ ու սառնություն նկատեցի աչքերումս, մի անդունդ` օտար ու ցուրտ: Կատարվեց, Մարիա՛մ, հավատո՞ւմ ես ինձ, կատարվեց:
***
Խոսքը մեծ ուժ ունի: Այն մարդկային բարձրագույն հոգեկան արտահայտչամիջոց է` հզոր, ազդեցիկ, ներգործող: Խոսքային դրսևորման ներքին ձևավորման մեխանիզմը հոգու կանչն է, սրտի
թելադրանքը:
Մենք ասում ենք, խոսում, գրում, արտահայտվում, դատարկում մեզ բառերից ու մտքերից: Ու դրանք դառնում են կա՛մ պատիժ, կա՛մ էլ` փրկություն…
Հաճախ մենք ասում ենք այն, ինչ ասել չի կարելի, գրում ենք այն, ինչ գրել չի կարելի: Մեր խոսքով մենք կարող ենք նեղացնել դիմացինին, խաղալ նրա ամենանուրբ զգացմունքների հետ, փշրել նրան: Հակառակն էլ կարող ենք անել. օգնել, աջակցել, գովել, քաջալերել, վեր բարձրացնել: Ամենակարևորը` սահմանագիծը չհատել կարողանալն է, հենց այն սահմանագիծը, որից հետո այլևս ոչինչ չի մնա, երբեք-երբեք, որից հետո կոտրածը նորոգել չի լինի, կորցրածը հետ բերել չի լինի, որից հետո ներկան անցյալ կդառնա, սերը` ցավ պատճառող հուշ, հիշողություն…
Մեր ասածները մենք հետագայում հնարավոր է, որ մոռանանք: Բայց դիմացինը, որին ուղղված է եղել այդ խոսքը, բառ անգամ չի մոռանա, ծակող փշի նման կկրի իր հոգում, գուցե ների, գուցե ժպտա, բայց… Բայց չի մոռանա: Մարդիկ մեծանում են, սակայն մանուկ հասակում ստացած սպիերը միշտ էլ մնում են…
Ասում են` մարդու երեսին բառ ես շպրտում, իսկ նա հետո հիշում է դա ու ամբողջ գիշեր չի քնում…
Ու Տիգրանն ու Մարիամը հասկացան, որ գերբնական սեր հրաշքը պետք է պահել, պահպանել, խնամել, փայփայել: Չի կարելի նայել քո աչքերում իրեն տեսնող դիմացինի աչքերի մեջ ու ասել մի բան, որը չես էլ ցանկանում ասել, ուղղակի ստացվում է: Պետք չէ, նա դա երկար կհիշի, կհուզվի, լաց կլինի, կնվաղի ու կհանգչի…
-
Ներո՞ւմ ես ինձ,- լացակումած շշնջաց Մարիամն ու փարվեց դողացող Տիգրանին:
- Դու մեղք չունես, դա սերն էր, որ որոշեց փորձել մեզ, բաժանել իրարից, տանջել: Սիրում եմ քեզ:
-
Դե որ այդպես է, «Կամուսնանանք ու անսահման երջանիկ կլինենք…»
Շարունակում էի սովորել գերազանց, ուղղակի` միայն մոդուլային շաբաթների ընթացքում, ամեն օր հաճախում էի, ֆիզիկապես ներկայանում, բայց մտովի շատ-շատ հեռու էի լսարանից ու այն իրականությունից, որն իմ շուրջն էր... Ես սավառնում էի օդերում ու երազում վայրկյան առաջ ազատվել ուսանող լինելու կարգավիճակից... Բակալավրում գտել էի ինձ, հետո կորցրի, ու այսպես շարունակ, ու այսպես անընդհատ, ու այսպես միշտ... Ես մահու չափ հոգնել էի, մեծացել, հասունացել, հոգեպես դուրս եկել իմ տարիքային շրջանակից ու սահմաններից, կյանքում տեսել ու հաղթահարել շատ փորձություններ, լաց եղել, լիաթոք ծիծաղել, տխրել ու ուրախացել...
